Cila është distanca e sigurisë që na nevojitet për të funksionuar në marrëdhëniet tona? Çfarë lejojmë, çfarë pranojmë, sa lidhemi? Pse është e vështirë të krijosh një ekuilibër midis afërsisë dhe autonomisë?
Esmeralda Birçaj, eksperte e shëndetit mendor, Gjykata e Rrethit Vlore, Terapiste EMDR 1
Në marrëdhëniet ndërnjerëzore që krijojmë ne përballemi me vështirësi apo edhe probleme më intensive që shpesh kanë të bëjnë me vështirësinë e ruajtjes së një ekuilibri në marrëdhëniet e afërsisë dhe autonomisë. Disa njerëz i ndiejmë të largët dhe ne do të donim t’u afroheshim atyre dhe të tjerët na mbytin dhe ne do të donim të bënim një distancë nga bashkëveprimi me ta. Sigurisht, miqtë dhe të njohurit tanë shpesh thonë të njëjtën gjë për ne… Gjëja më e vështirë është kur ne vetë nuk dimë çfarë duam dhe sa “të afërt” ose “larg” duam të jemi nga të tjerët… Me të njëjtët njerëz gjithashtu kur ndiejmë se po mbytemi edhe kur jemi vetëm ata na braktisin. Se ne nuk e dimë se çfarë duam dhe si mund të ishim më të lumtur…
Është me rëndësi, sidoqoftë, kur filloni një diskutim të tillë për të kuptuar se dilemat dhe konfliktet e tilla zakonisht nuk funksionojnë në një nivel të vetëdijshëm dhe dikush mund të mos e kuptojë me të vërtetë ambivalencën e tij dhe arsyet pse një moment ai afrohet dhe herën tjetër largohet nga njerëzit e tjerë. Arsyet pse të tjerët ndonjëherë i duken “të afërt” dhe nganjëherë “larg”. Shumë njerëz me të vërtetë mendojnë se nuk mund ta kuptojnë veten dhe çfarë duan dhe sigurisht, atëherë është edhe më e vështirë të komunikosh dhe të përputhesh me të tjerët. Sidoqoftë, ata që janë në këtë pozicion, vazhdimisht përjetojnë një ndjenjë pakënaqësie, ankthi dhe, mbi të gjitha, turp që nuk e njohin veten dhe nuk mund të krijojnë marrëdhënie “normale” si të gjithë të tjerët.
Kur takohen dy persona, veçanërisht kur bëhet fjalë për krijimin e një marrëdhënie dashurie, ky takim funksionon si një myk, si një enë në të cilën secili pjesëmarrës vendos botën e tij të brendshme dhe dinamikën e marrëdhënies së çiftit. Jung e ka përshkruar martesën si një enë emocionale. Në këtë enë takohen bota e brendshme individuale e dy personave të ndryshëm dhe, kryesisht, fantazia që të gjithë kanë krijuar në lidhje me atë që do të thotë “afër”, “larg”, marrëdhënie, shoqërim, izolim, braktisje etj.
Fuqia e fantazisë është shpesh më e fortë se logjika apo realiteti. Sepse përndryshe shumë gjëra do të na dukeshin të çuditshme dhe të paarsyeshme. Si tjetër mund ta shpjegojmë me vete faktin se atje ku ne befas jemi mirë me një person ne fillojmë dhe mendojmë se prania e tij na “mbyt”, ndërsa natyrisht kjo nuk ndodh në realitet. “Je një person i largët …”, “gjithmonë humbet…”, “mbytem, nuk mundem më…”, “jam e mërzitur …”, “je i fiksuar me mua …”, janë disa nga shprehjet që zbulojnë vështirësi të tilla.
Dhe këto fraza janë të rëndësishme pasi ato janë skenari themelor në bazë të të cilit zhvillohet një marrëdhënie në jetën e saj të përditshme. Gëzimet, dhembjet, ngjarjet e lumtura mund të mos jenë me përvojë dhe nuk ju japin kënaqësi sepse ekuilibri “afër” dhe “larg” është përkulur drejt pakënaqësisë. Sigurisht, bëhet edhe më e vështirë të gjesh një ekuilibër të tillë në kontekstin e një bashkëjetese. Shumë zhgënjime dhe konflikte fshehin vetëm një dimension të tillë.
Sigurisht, këto fantazi janë krijuar që nga foshnjëria dhe nga mënyra se si rritemi, ne formësojmë këto “skenarë fantastikë të jetës”, të cilat, megjithatë, kanë një ndikim vendimtar mbi ne. Dhe fantazitë kanë më shumë fuqi sesa realiteti pasi përcaktojnë realitetin tonë të përditshëm dhe ne shpesh jetojmë më shumë me to sesa me të vërtetën ose realitetin.
Dhe një marrëdhënie shoqëruese fiton kështu një dimension evolucionar pasi, siç duket, me kalimin e kohës, duhet të jetë në gjendje të asimilojë dhe balancojë tensionet dhe dridhjet që rrjedhin nga shumë kontradikta brenda marrëdhënies, në mënyrë që të mbijetojnë dhe të arrijnë vazhdimësinë e saj… Nevojat e njërit partner shoqërohen dhe ndërveprojnë me nevojat e tjetrit: tendenca për distancë dhe tendenca për të bashkëjetuar, tendenca e autonomisë por edhe varësia, eksplorimi dhe siguria, dashuria dhe urrejtja, ngjashmëria dhe diferencimi dhe, më e rëndësishmja, tendenca e mbrojtjes në raport me trendin e rritjes, zhvillimit dhe evolucionit (Colman).
Pra, gjithçka fillon me mënyrën se si të gjithë përcaktojnë “afër” dhe “larg” në një marrëdhënie. Sepse ky përkufizim, kjo fantazi siç u përmend më lart, do të sillet nga të gjithë dhe do të “vendoset” në marrëdhënie. Marrëdhënia që ne zhvillojmë me njerëzit e tjerë është formuar që në vitet e para të jetës sonë dhe të gjitha fazat e zhvillimit psikoseksual të njeriut.
Mënyra se si prindi që kujdeset për ne plotëson nevojat tona emocionale. Edhe nga fazat më të hershme të ushqyerjes me gji, është e rëndësishme mënyra se si nëna jonë kujdeset për ne, na siguron ushqim dhe plotëson nevojat tona, ose në të kundërtën ndjek programin e saj bazuar në nevojat e veta. Edhe nga ky proces ne krijojmë një imazh, një sens/ndjenjë të botës përreth nesh dhe mjedisi bëhet miqësor ose armiqësor, ai na mbush me ambivalencë ose me një tendencë ta gëlltisim atë për ta shkatërruar… Këtu janë shqisat e para, përkufizimet e para të “afër” dhe ” larg ” në jetën tonë…
Dhe duke shkuar në fazat e ardhshme, përvojat tona na formësojnë dhe kështu formohen mbrojtjet tona në afërsi emocionale. Nëse, për shembull, një familje ka një prirje tepër racionale, duke u rritur në këtë mënyrë mbase nuk kemi mësuar të jemi në kontakt me emocionet tona dhe të ndiejmë se përvoja e shprehjes emocionale dhe intimitetit na mbingarkon dhe ne nuk mundemi ta menaxhojmë atë.
Ose, ne mund të kemi krijuar besimin se kur hapemi dhe i besojmë një personi ai do të na tradhtojë.
Është gjithashtu e rëndësishme se si ne përjetojmë shprehje fizike dhe përkëdhelje ndërsa plakemi. A ishte diçka që mund të na “depërtonte” dhe të na prekte mendërisht apo ishte thjesht një “shkelje” në të cilën duhej të mbylleshim dhe të mbroheshim?
Mund të lindin dy frikëra kryesore: frika nga rrafshimi i personalitetit dhe frika nga braktisja. Nëse një person është rritur në një familje në të cilën prindërit ishin shumë shtypës dhe nuk u linin vend për pavarësi fëmijëve të tyre, atëherë ky fëmijë duke u rritur, sa herë që do afrohet “më afër” me një person tjetër, do të ndiejë stres dhe tension të largohet nga shoqërimi. Gjithashtu, nëse një fëmijë është ndier i braktisur emocionalisht nga prindërit e tyre si fëmijë, mund të ndjehet i braktisur sa herë që partneri i tyre largohet. Dhe kështu, fiksohet nga partneri i tij. Por këta dy njerëz i përcaktojnë në një mënyrë shumë të ndryshme “afër” dhe “larg” në marrëdhënien e tyre.
Por në thelb të çdo konflikti të tillë intrapsikik, qoftë në drejtim të intimitetit/afërsisë apo distancës, është gjithmonë dëshira e fortë për një marrëdhënie të ngushtë/intime me një person të rëndësishëm dhe një “Unë” autonome, që mund të mbijetojë më vete. Por kjo dëshirë dhe ky parashikim krijojnë ankthin pasi afërsia automatikisht krijon frikën se ai “tjetri” i rëndësishëm do të “na gëlltisë”, do të na imponohet dhe do të na asimilojë dhe kështu do të humbasim jo vetëm autonominë tonë por edhe veten tonë.
Pra, atëherë, ne duam të largohemi për të qetësuar stresin që ka lindur, por largimi më pas krijon frikën e braktisjes dhe se do ta humbim tjetrin dhe do të mbetemi vetëm, duke mos qenë më në gjendje të mbijetojmë. Përballë këtij konflikti, ne fillojmë të ndiejmë dyshime dhe ambivalencë të fortë për veten, për tjetrin tek i cili transferohet shpesh ky konflikt dhe për marrëdhëniet. Personi që e përjeton këtë ambivalencë është në një pozitë shumë të vështirë, do mund të thoshte dikush, që të gjejë një mënyrë të dojë dhe urrejë të njëjtin person në të njëjtën kohë, dhe për të qenë “i afërt” dhe “larg” në të njëjtën kohë. Është me të vërtetë shumë e vështirë, rraskapitëse dhe praktikisht nuk ka rrugëdalje… (Cleavely)
Roli i mbrojtjeve
Dhe nuk është vetëm që të dy partnerët, duke filluar të jenë bashkë, sjellin dhe vendosin në marrëdhënie fantazitë e tyre për “afër” dhe “larg”, por edhe për atë që do të thotë për ta një marrëdhënie e ekuilibruar, por çka në të njëjtën kohë, secili ka mbrojtjet e tij me të cilat ai së pari zgjedh partnerin por më pas menaxhon marrëdhënien. Me fjalë të tjera, mbrojtjet që ka secili përcaktojnë “afër” dhe “larg”.
Daniel deklaron, për shembull, se nuk është e rrallë/nuk janë të pakta rastet që dy partnerë të zgjedhin me vetëdije njëri-tjetrin për anët e tyre “të mira”, shpesh në mënyrë të pavetëdijshme zgjedhin dikë me një shkallë të ngjashme papjekurie. Dhe, shpesh, kur këto pjesë tërheqëse të tjetrit nuk janë më tërheqëse por refuzuese, atëherë zbulohet se ajo që fillimisht na tërhoqi tek tjetri ishte në thelb pjesë e padëshirueshme dhe e neveritshme e vetvetes.
Shpesh thuhet se racionalizimi është një mbrojtje e rëndësishme në marrëdhëniet midis dy partnerëve, d.m.th. tendenca për të lëvizur larg përmes shpjegimit logjik nga vështirësitë, kryesisht, nga afërsia emocionale që lind në marrëdhënie. Edhe mbrojtja e idealizmit është gjithashtu e rëndësishme. Sidoqoftë, mbrojtja psikologjike e projeksionit krijon vështirësi edhe më të mëdha dhe në situata ekstreme pjesë të tilla të mëdha mund të projektohen nga një personalitet tek tjetri, aq sa njëri bëhet aq i varfër dhe asgjësohet ndërsa tjetri ka mbizotëruar brenda marrëdhënies.
Në këtë rast, ajo çfarë është secili në marrëdhënie dhe ajo që është parashikuar nga njëri tek tjetri janë aq të ngatërruar sa të dy partnerët pushojnë së ekzistuari si njësi autonome. Ekziston një stres shumë i fortë për të ruajtur një ekuilibër dhe padyshim që ka shumë konfuzion sepse askush nuk mund të dallojë dhe sqarojë ndonjë gjë. A duhet të shkojë më”afër” ose më “larg”, dhe sa “afër” dhe sa “larg”? Këto çifte përjetojnë një tension të vazhdueshëm dhe nuk mund të identifikojnë se çfarë e krijon saktësisht kaq shumë konfuzion dhe stres të zgjatur që ata përjetojnë (Daines & Perrett).
Por le të shohim se cilat probleme mund të shfaqen në një marrëdhënie dhe si manifestohen:
Frika skizofrenike nga tronditja dhe vetmia
Konflikti intrapsikik i frikës nga infatuksioni dhe frika nga vetmia krijojnë probleme shumë intensive në përpjekjen për të vendosur një marrëdhënie intimiteti. Guntrip përshkruan si kompromis skizofrenik rastin në të cilin individi përfundon duke u luhatur/lëkundur midis dy frikërave konfliktuale: frika nga izolimi në pavarësi me humbjen e “unë” ’në një boshllëk të përvojës dhe frikën e të qenit i detyruar, i angazhuar ose i burgosur dhe i zhytur në personalitetin e çdo ndjekjeje të rëndësishme “tjetër” për mbrojtje (Guntrip).
Shpesh një zgjidhje mendore në këto raste është ndarja emocionale, të shkëputemi nga emocioni dhe të dy partnerët mund, për shembull, të jetojnë së bashku, të bashkëjetojnë, etj., por të mos jenë të lidhur emocionalisht dhe të mos ndjehen të plotë dhe emocionalisht të kënaqur në marrëdhënie. Të gjithë në thelb ndjehen të vetmuar dhe të “zbrazët/bosh” dhe sikur nuk e njohin tjetrin në një nivel mendor… Problemet në aktivitetin seksual janë gjithashtu të zakonshme dhe janë renditur më poshtë:
Konflikti midis nevojës për bashkim dhe nevojës për diferencim
Në shumë raste, ne hasim elementë skizofrenikë që janë shumë më pak të dukshëm dhe intensivë, por, megjithatë, shprehen përmes një konflikti midis nevojës për më “afër” dhe diferencimit nga tjetri në marrëdhënie. Dy partnerët në këtë rast, për shembull, mund ta rregullojnë jetën e tyre së bashku në atë mënyrë që të përfshijnë një përpjekje për të balancuar këtë frikë. Në këto raste, për shembull, detyrimet familjare ose detyrimet profesionale dhe financiare shpesh përdoren si justifikim për të justifikuar faktin që çifti nuk gjen kohë të mjaftueshme për të njëjtën gjë dhe që të dy partnerët të jenë së bashku.
Por thellësisht, këta faktorë janë përdorur për të “rregulluar” nivelet e afërsisë dhe diferencimit që i duhen marrëdhënies. Shpesh një aferë jashtëmartesore mund të jetë gjithashtu “zgjidhja” e një akti të tillë balancues dhe ka shumë raste partnerësh që kanë nevojë për një “person të tretë” në mënyrë që t’i rezistojnë frikës së intimitetit dhe bashkimit.
Varësia emocionale
Këto janë raste të çifteve që, siç do të thoshim tipikisht, “bashkë nuk bëjnë dhe veç nuk munden”. Në këtë marrëdhënie të dy partnerët mendojnë se duhet të ndahen por që nuk munden sepse secili mendon se nuk mund të mbijetojë vetëm emocionalisht. Nuk janë në thelb ndjenjat që ekzistojnë midis tyre, por një ndjenjë e pafuqishmërisë dhe zbrazëtisë që të gjithë e përjetojnë edhe nëse e imagjinon veten vetëm. Kështu që ata të dy ndjehen thellësisht të pakënaqur me veten dhe vazhdojnë të ulërijnë dhe, në thelb, ulërima dhe ankesa janë më shumë për ndjenjën e pafuqisë që ata përjetojnë dhe nuk mund të ndjehen më të fortë dhe të qëndrojnë në dy këmbët e tyre. Ata grinden me njëri-tjetrin ndërsa është faji i tyre.
Përpjekja më e vogël për tjetërsimin e tjetrit perceptohet jo thjesht si mungesë, por si një kërcënim. Ekziston një kërkesë e padukshme për të rënë dakord për gjithçka dhe ata mund të kalojnë tërë ditën duke u përpjekur për të gjetur një zgjidhje edhe për çështje të parëndësishme që lindin. Kufijtë e secilit nuk ekzistojnë, ato janë shkelur dhe situata mund të thuhet metaforikisht se duket si një “sallatë” në të cilën natyrisht gjithçka është e përzier dhe e ngatëruar.
Manifestimi i problemeve seksuale
Dilemat dhe pyetjet e mësipërme nuk mund të përfundonin dhe të mos pasqyroheshin në jetën seksuale të çiftit që është pasqyra dhe termometri i dinamikës së tij më të thellë. Sepse, në kontekstin e aktivitetit seksual, shprehet ana e pavetëdijshme e vetvetes dhe, në të njëjtën kohë, seksi është një fushë e rëndësishme në të cilën mund të pretendojmë atë që duam emocionalisht nga marrëdhënia (konfirmimi, njohja, besimi).
Shumë nga dilemat e përmendura më lart për “afër” dhe “larg”, shkrirja dhe diferencimi mund të shprehen me një ndryshim në dëshirën seksuale midis çiftit. Për shembull, partneri mund të dëshirojë seks më shpesh kur ai ose ajo ndjen se personi tjetër po largohet prej tij, ose kur ai ose ajo dëshiron konfirmim se ai ose ajo kërkohet nga personi tjetër në marrëdhënie. Një shembull tjetër tipik këtu është rasti kur dëshira seksuale midis dy partnerëve zvogëlohet sapo çifti vendos të ndërmarrë hapa të një angazhimi dhe ekskluziviteti më thelbësor. “Distanca” nga aktiviteti seksual në këtë rast sjell një “distancë” midis çiftit të domosdoshëm për të ruajtur kufijtë e njëri-tjetrit, të cilët tani janë të kërcënuar nga perspektiva e një angazhimi më të madh.
Por shembujt të tjerë janë veçanërisht karakteristikë (Daines & Perrett 2000): Një person mund ta shohë seksin thjesht si një përvojë që nuk është në gjendje të lidhet me ndonjë koncept të emocionit ose dashurisë apo edhe me veten gjatë përvojës së marrëdhënieve seksuale. Në raste të tjera, dikush mund të ndjehet i mërzitur duke bërë seks me një person tjetër dhe të ndiejë nevojën për t’u larguar pas një përvoje të tillë. Përvoja natyrisht në këtë rast për personin tjetër që e merr është veçanërisht e vështirë.
Në të gjitha këto raste, siç e kuptojmë, ne nuk investojmë në të vërtetë në një person tjetër dhe nuk e lejojmë atë, nga frika e intimitetit, që të bëhet, përmes bashkimit seksual, një objekt i rëndësishëm i brendshëm për ne. Tjetri është më shumë një objekt nevoje sesa dëshirë. Në thelb, individi në fund të fundit nuk është në gjendje të lidh seksin me emocionin. Sepse, me të vërtetë, bashkimi i seksit dhe emocionit sjell afërsi absolute.
Dhe së fundi, duhet përmendur këtu se shumë simptoma të mosfunksionimit seksual fshehin dinamikën e përmendur më lart. Për ta kuptuar më mirë këtë, ne mund ta imagjinojmë imazhin e një njeriu i cili ndërsa përgatitet të hyjë në gjendjen e ngjalljes së marrëdhënieve seksuale, që padyshim është një hapje në një nivel emocional dhe fizik, ai hyn i hutuar, i frikësuar dhe në thelb mbrojtës. Kjo gjendje emocionuese kontradiktore është e natyrshme për të krijuar probleme dhe, në fund të fundit, shfaqje të mosfunksionimit seksual.
Për shembull, një grua që nuk mundet, ose ka frikë ta “lëshohet” emocionalisht në marrëdhënien e saj me një burrë dhe nuk u beson burrave në përgjithësi, mund, që gjatë marrëdhënieve seksuale, të fillojë të humbasë zgjimin e saj, shpërqendrohet lehtë, bëhet kritike duke rezultuar në mos arritjen e plotë të aktit seksual.
Ose, një burrë që ndjehet ambivalent për marrëdhënien e tij mund të shfaqë një mosfunksionim të ngrirë duke “siguruar” kështu një ngrirje të marrëdhënies dhe një distancë emocionale nga partneri përkatës pasi që marrëdhënia nuk mund të përfundojë dhe të shkojë më tej. Më në fund, në simptomën e ejakulimit të vonuar shpesh haset frika nga vdekja dhe vetmia, kështu që një takim i zgjatur seksual siguron intimitet me partnerin për një kohë të gjatë.
Në përmbyllje, duhet theksuar se është e vështirë të menaxhohen këto ekuilibra të vështirë dhe njeriu lehtë mund të humbasë në shtigjet e një konflikti intrapsikik që nuk çon diku në mënyrë konstruktive. Është e rëndësishme, në procese të tilla, që udhëzuesi kryesor të jetë emocioni ynë: si ndihemi, si kalojmë, si e përjetojmë veten dhe evolucionin e saj në jetë, etj., Dhe vetëm kjo mund të na tregojë me besim nëse jemi në një rrugë konstruktive ose duhet të rishikojmë diçka në vetvete dhe në marrëdhëniet tona.
Më në fund, nëse ndiejmë se jemi shumë të ngatërruar dhe se jemi vazhdimisht në një gjendje hezitimi dhe ambivalence që nuk çon askund, e gjithë kjo është një tregues se problemi qëndron diku tjetër dhe se duhet të ndalemi së vështruari në pemë dhe të përqendrohemi më shumë në pyll. . Të hedhim një hap larg dilemave të pafundme që krijon ambivalenca jonë për të qenë në gjendje të “shohim” më qartë ose të kërkojmë ndihmë profesionale që do të na ndihmojë të fitojmë një këndvështrim tjetër për gjërat. Duke shkuar vazhdimisht mbrapa në mendimet dhe vendimet tona nuk na çon më diku, ne e kemi bërë tashmë këtë dhe jemi mjaft të lodhur… Le të ndalemi për një moment, le të bëjmë një hap nga rrethi i mbrapshtë i ambivalencës për t’i parë gjërat pak më të qarta…
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
