Mutizmi selektiv është një çrregullim ankthi në të cilin një person normalisht i aftë për të folur nuk mund të flasë në situata specifike ose me njerëz të veçantë. Mutizmi selektiv zakonisht bashkëjeton me çrregullimin e ankthit shoqëror (Viana, Beidel, Rabian, 2009). Njerëzit me mutizëm selektiv qëndrojnë të heshtur edhe kur pasojat e heshtjes së tyre përfshijnë turp, ostracizëm shoqëror ose ndëshkim ( Brown, Harriet, 2005).
Filloreta Gashi, mësuese psikologjie, MA Psikologji Shkollore dhe Këshillimi
Nga MA.Sc. Filloreta Gashi Shala
Fëmijët dhe të rriturit me mutizëm selektiv janë plotësisht të aftë për të folur dhe për të kuptuar gjuhën, por nuk janë fizikisht të aftë të flasin në situata të caktuara, megjithëse pritet të flitet prej tyre (Adelman, 2007)
Sjellja mund të perceptohet si ndrojtje ose vrazhdësi nga të tjerët. Një fëmijë me mutizëm selektiv mund të jetë plotësisht i heshtur në shkollë për vite me radhë, por të flasë mjaft lirshëm ose madje tepër në shtëpi. Ekziston një variacion hierarkik midis njerëzve me këtë çrregullim: disa njerëz marrin pjesë plotësisht në aktivitete dhe paraqiten sociale, por nuk flasin, të tjerët do të flasin vetëm me bashkëmoshatarët por jo me të rriturit, të tjerët do të flasin me të rriturit kur u bëhen pyetje që kërkojnë përgjigje të shkurtra por kurrë jo bashkëmoshatarët dhe akoma të tjerët nuk flasin me askënd dhe marrin pjesë në pak, nëse ka, aktivitete të paraqitura për ta. Në një formë të rëndë të njohur si “mutizëm progresiv”, çrregullimi përparon derisa personi me këtë gjendje të mos flasë më me askënd në ndonjë situatë, madje edhe anëtarët e ngushtë të familjes.
Mutizmi selektiv është i lidhur fort me çrregullime të tjera ankthi, veçanërisht çrregullime të ankthit shoqëror. Në fakt, shumica e fëmijëve të diagnostikuar me mutizëm selektiv gjithashtu kanë çrregullim të ankthit shoqëror (100% e pjesëmarrësve në dy studime (Dummit, Klein, Tancer, Asche, Martin, Fairbanks,1997: Veçhio, Kearney, 2005). dhe 97% në një tjetër (Black, Uhde, 1995 ). Prandaj, disa studiues spekulojnë se mutizmi selektiv mund të jetë një strategji shmangie e përdorur nga një nëngrup i fëmijëve me çrregullim të ankthit shoqëror për të zvogëluar shqetësimin e tyre në situata sociale. (Yeganeh, Beidel, Turner, 2006; Sharp, Sherman, Gross, 2007).
Veçanërisht te fëmijët e vegjël, mutizmi selektiv nganjëherë mund të ngatërrohet me një çrregullim të spektrit të autizmit, veçanërisht nëse fëmija vepron i tërhequr rreth diagnostikuesit të tij ose të saj, gjë që mund të çojë në diagnozë dhe trajtim jo të saktë.
Përveç mungesës së të folurit, sjelljet dhe karakteristikat e tjera të zakonshme të shfaqura nga njerëzit qe heshtin në mënyrë selektive, sipas kërkimeve të Shipon-Blum 2008 dhe 2013, përfshijnë: turp, ankth shoqëror, frikë nga sikleti social ose izolim shoqëror dhe tërheqje, vështirësi në mbajtjen e kontaktit me sy, shprehje e zbrazët dhe hezitimi për të buzëqeshur ose buzëqeshje e pandërprerë, vështirësi për të shprehur ndjenja, madje edhe për familjarët, tendenca për t’u shqetësuar më shumë se shumica e njerëzve të së njëjtës moshë, ndjeshmëri ndaj zhurmës dhe turmave.
Në anën pozitive, shumë njerëz me këtë gjendje kanë:
- Inteligjencë mbi mesatare, perceptim ose kureshtje
- Empati dhe ndjeshmëri ndaj mendimeve dhe ndjenjave të të tjerëve
- Një sens i fortë i të drejtës dhe i të gabuarës.
Mutizmi selektiv është një term ombrellë për gjendjen e fëmijëve të zhvilluar mirë, të cilët nuk mund të flasin ose të komunikojnë nën disa situate te caktuara. Shkaqet e sakta që prekin çdo fëmijë mund të jenë të ndryshme dhe ende të panjohura. Ka pasur përpjekje për të kategorizuar, por ende nuk ka përgjigje përfundimtare për shkak të nën-diagnozës dhe madhësive të vogla / të njëanshme.
Shumë njerëz nuk diagnostikohen deri vonë në fëmijëri vetëm sepse nuk flasin në shkollë dhe për këtë arsye nuk arrijnë të kryejnë detyra që kërkojnë të folur në publik. Heshtja e tyre e pavullnetshme e bën gjendjen më të vështirë për t’u kuptuar ose provuar. Prindërit shpesh nuk janë të vetëdijshëm për gjendjen pasi fëmijët mund të funksionojnë mirë në shtëpi. Mësuesit gjithashtu ndonjëherë gabojnë atë për turp të fortë ose frikë të zakonshme për t’u shprehur para të tjerëve.
Duke pasur parasysh mbivendosjen shumë të lartë midis çrregullimit të ankthit shoqëror dhe mutizmit selektiv deri në 100% në disa studimet e larte cekura, është e mundur që çrregullimi i ankthit shoqëror të shkaktojë mutizëm selektiv. Disa fëmijë me mutizëm selektiv mund të kenë probleme gjatë përpunimit të informacionit shqisor. Kjo mund të shkaktojë ankth dhe një ndjenjë të mbingarkesës në situata të panjohura, të cilat mund të bëjnë që fëmija të “mbyllet” dhe të mos jetë në gjendje të flasë (diçka që përjetojnë edhe disa njerëz autikë).
Shumë fëmijë me mutizëm selektiv kanë disa vështirësi të përpunimit dëgjimor. Përkundër besimit popullor, njerëzit me mutizëm selektiv nuk përmirësohen domosdoshmërish me moshën (Johnson, Maggie, Wintgens, 2001). Trajtimi efektiv është i nevojshëm që një fëmijë të zhvillohet siç duhet. Pa trajtim, mutizmi selektiv mund të kontribuojë në depresionin kronik, ankthin e mëtejshëm dhe probleme të tjera sociale dhe emocionale (Machine, 2012; Ketteley, 2008).
Si pasojë, trajtimi në moshë të re është i rëndësishëm. Nëse nuk adresohet, mutizmi selektiv ka tendencë të vetë-përforcohet. Të tjerët mund të presin përfundimisht që një fëmijë i pikëlluar të mos flasë, dhe për këtë arsye të ndalojnë përpjekjet për të filluar një kontakt verbal. Përndryshe, ata mund të bëjnë presion ndaj fëmijës për të folur, duke rritur nivelin e tyre të ankthit në situatat kur pritet të folurit.
Për shkak të këtyre problemeve, një ndryshim i mjedisit mund të jetë një konsideratë e vlefshme. Sidoqoftë, ndryshimi i shkollës ia vlen të merret në konsideratë vetëm nëse mjedisi alternative është shumë mbështetës, përndryshe një mjedis krejt i ri mund të jetë një shok shoqëror për individin ose t’i privojë ata nga ndonjë miq ose mbështetje që ata kanë aktualisht.
Pavarësisht nga shkaku, rritja e vetëdijes dhe sigurimi i një ambienti mbështetës, janë hapat e parë drejt një trajtimi efektiv. Fëmijët e prekur më shpesh nuk kanë pse të ndryshojnë shkolla ose klasa dhe nuk kanë vështirësi të vazhdojnë, përveç në komunikimin dhe frontin shoqëror. Trajtimi në vitet e adoleshencës ose të rriturit mund të jetë më i vështirë sepse individi i prekur është mësuar të jetë “memec”.
Trajtimi i saktë varet nga mosha e personit, çdo sëmundje mendore shoqëruese dhe një sërë faktorësh të tjerë. Për shembull, stimulimi i venitjes zakonisht përdoret me fëmijë më të vegjël sepse fëmijët me te rritur dhe adoleshentët e njohin situatën si një përpjekje për t’i bërë ata të flasin.
Si të punojmë me këta fëmijë?
T’u japim kohë që të shprehen çdoherë edhe pse ata nuk flasin, t’i presim në çdo situatë, edhe në klasë, minimumi 30 sekonda.
T’i lejojmë të përballen me situatën në të cilën ata gjenden, jo të flasim ne për ta, ndoshta në një moment të caktuar ndjehet mirë të shprehet për veten.
Ushtrimi i sjelljes sociale zakonisht mund të behet në terapi grupore.
Loja, të zgjedhim aktivitete argëtuese dhe bashkëpunues me bashkëmoshatarët ku ai/ajo do të ndjehet mirë.
Referencat:
Viana, A. G.; Beidel, D. C.; Rabian, B. (2009). “Selective mutism: A review and integration of the last 15 years”. Clinical Psychology Review. 29 (1): 57–67. doi:10.1016/j.cpr.2008.09.009. PMID 18986742.
Brown, Harriet (12 prill 2005). “The Child Who Would Not Speak a Word”. The New York Times. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Adelman, L. (2007). Don’t Call me Shy. LangMarc Publishing. ISBN 978-1880292327.
Dummit, E. S.; Klein, R. G.; Tancer, N. K.; Asche, B.; Martin, J.; Fairbanks, J. A. (1997). “Systematic Assessment of 50 Children with Selective Mutism”. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. 36 (5): 653–660. doi:10.1097/00004583-199705000-00016. PMID 9136500
Vecchio, J. L.; Kearney, C. A. (2005). “Selective Mutism in Children: Comparison to Youths with and Without Anxiety Disorders”. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment. 27: 31–37. doi:10.1007/s10862-005-3263-1.
Black, B.; Uhde, T. W. (1995). “Psychiatric Characteristics of Children with Selective Mutism: A Pilot Study”. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. 34 (7): 847–856. doi:10.1097/00004583-199507000-00007. PMID 7649954.
Yeganeh, R.; Beidel, D. C.; Turner, S. M. (2006). “Selective mutism: More than social anxiety?”. Depression and Anxiety. 23 (3): 117–123. doi:10.1002/da.20139. PMID 16421889.
Sharp, W. G.; Sherman, C.; Gross, A. M. (2007). “Selective mutism and anxiety: A review of the current conceptualization of the disorder” (PDF). Journal of Anxiety Disorders. 21 (4): 568–579. doi:10.1016/j.janxdis.2006.07.002. PMID 16949249. Arkivuar nga origjinali origjinali (PDF) më 19 nëntor 2008. Marrë më 11 prill 2020.
“Selective Mutism Symptoms”. Theselectivemutism.info. Arkivuar nga origjinali origjinali më 2008-08-21. Marrë më 2013-02-21.
Online Parent Support (26 maj 2005). “Selective Mutism”. Myoutofcontrolteen.com. Arkivuar nga origjinali origjinali më 2013-01-17.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
