Nga Joshua T. Beck
Në moshën katërmbëdhjetëvjeçare, në fermën familjare, i riu Daniel Watson dëshmoi therjen e një derri të tmerruar. Në sytë e djalit britanik, derri ulëritës ishte vrarë. Watson ndaloi të hante mish dhe në fund braktisi gjithashtu produktet e qumështit. Më vonë, në vitin 1944, si i rritur, Watson pa që edhe njerëz të tjerë ndanin interesin e tij për një dietë vetëm me bimë. Dhe ja ku lindi veganizmi – një term që ai vetë e krijoi.
Trashëgimia e tij vazhdon të ndikojë edhe sot në kulturën tonë. Ndërsa vetëm 3% e amerikanëve e konsiderojnë veten me të vërtetë veganë, shumica e njerëzve duket se kanë një mendim jashtëzakonisht të fortë për këto ushqime të mira, në një mënyrë apo në një tjetër.
Si një shkencëtar i sjelljes me një interes specifik në lëvizjet me karakter ushqyes të konsumatorëve, mendoi se nëntori – Muaji Botëror i Veganëve – mund të jetë një kohë e mirë për të zbuluar pse njerëzit bëhen veganë, zgjojnë kaq shumë acarim dhe sa mishngrënës së shpejti mund të bashkohen në radhët e tyre.
Është një ideologji, jo një zgjedhje
Përvojat e fëmijërisë së hershme formojnë ndjenjat tona ndaj kafshëve. Ashtu si për shumë lëvizje të tjera të ushqimit, të tilla si lokavorizmi, veganizmi mbështetet në besimet që drejtojnë zgjedhjet e përditshme ushqyese. Nuk është thjesht vendosja e vetes në një nivel më të lartë në kuptimin moral.
Veganët vërtet besojnë se është etike të shmangen produktet me origjinë shtazore, por ata gjithashtu besojnë se është më e shëndetshme dhe më e mirë për mjedisin. Siç na mëson edhe historia e Donald Watson, veganizmi është i rrënjosur në përvojat e hershme të jetës.
Psikologët kohët e fundit kanë zbuluar se të jetuarit si fëmijë me një larmi kafshësh shtëpiake tenton të shmangë konsumimin e mishit tek të rriturit. Rritja me specie të ndryshme të kafshëve ndikon në mënyrën e trajtimit të kafshëve në përgjithësi.
Pra, nëse Krishtlindja e ardhshme ndodh që një mik të zgjedhë Tofurky – një gjel deti të rremë të bërë nga tofu – në vend se një nga milionat e gjelave të ngrëna gjatë pushimeve, kjo nuk do të ishte thjesht zemërgjerësi. Është diçka që lind nga besime të rrënjosura thellë dhe të vështira për t’u ndryshuar.
Veganizmi si një kërcënim simbolik
Kjo nuk do të thotë që miku i dashur i gjelit të rremë nuk mund të të japë bezdi, nëse je mishngrënës. Anthony Bourdain, shefi i ndjerë së fundmi i kuzhinës, bëri shaka mbi faktin se ata që shmangin mishin janë “armiku i gjithçkaje të mirë dhe të denjë në shpirtin njerëzor”.
Pse disa njerëz i shohin veganët kaq irritues? Në fakt, mund të jetë më shumë për veten tonë se sa të tjerët.
Shumë amerikanë besojnë se mishi është një pjesë e rëndësishme e një diete të shëndetshme. Qeveria rekomandon konsumimin e 2-3 porcioneve (140-170 g.) Në ditë të çdo lloji, nga bizon në levrek. Si qenie fisnore, ne kemi tendencë të krijojmë natyrshëm një paragjykim ndaj individëve që sfidojnë stilin e jetës tonë, dhe ndërsa veganizmi shkon kundër mënyrës se si ne zakonisht e vendosim veten drejt ushqimit, veganët duken kërcënues.
Njerëzit u përgjigjen kërcënimeve të perceptuara duke diskredituar të margjinalizuarit. Dy në tre veganë përballen me diskriminim çdo ditë, dhe një në katër humbet miqësi pasi zbulojnë se janë, ndërsa një në dhjetë beson se të qenit vegan mund t’u kushtojë atyre punën e tyre.
Veganizmi mund të jetë i rëndë edhe për jetën seksuale të një personi. Studimet e fundit tregojnë se sa më shumë që dikujt i pëlqen mishi, aq më pak ka gjasa të ketë marrëdhënie me një vegan. Gratë i konsiderojnë burrat veganë më pak tërheqës se ngrënësit e mishit, sepse të qenit mishngrënës duket se është më mashkullore.
Tejkalimi i ndarjes vegane
Fakti që është e vështirë të jesh vegan mund të jetë i qartë, por mishngrënësit dhe veganët mund të kenë shumë më tepër gjëra të përbashkëta sesa mund të mendoni.
Veganët janë përqendruar kryesisht në ushqimin e shëndetshëm. Gjashtë në dhjetë amerikanë do të dëshironin që vaktet e tyre të ishin më të shëndetshme dhe hulumtimet tregojnë se dieta me bazë bimore shoqërohet me një rrezik më të ulët të sëmundjeve të zemrës, kancereve të caktuara dhe diabetit tip 2.
Prandaj nuk është për t’u habitur që një në dhjetë amerikanë ndjek një dietë me elemente kryesisht me origjinë bimore. Ky numër po rritet në brezat e rinj, duke sugjeruar që në planin afatgjatë, konsumi i mishit mund të shmanget.
Përveç kësaj, disa faktorë do ta bëjnë mishin më të shtrenjtë në të ardhmen e afërt.
Prodhimi i mishit është përgjegjës për 15% të emetimeve të gazrave serë, dhe shpyllëzimi për tokat kullotëse shkatërron 27,000 km2 të pyjeve tropikale çdo vit. Megjithëse ka debate për shifrat reale, është e qartë se mishi lëshon më shumë sesa bimët, dhe rritja e popullsisë po rrit kërkesën për proteina të vlefshme.
Për të shfrytëzuar këtë mundësi, shkencëtarët kanë krijuar forma të reja të mishit me bazë bimore që janë gjithashtu të njohura për mishngrënësit. Shpërndarësit e brumrave me bazë bimore Beyond Meat thonë se 86% e klientëve të tyre janë mishngrënës. Nga disa thashetheme duket se kjo kompani vegane e Kalifornisë së shpejti do të renditet në Wall Street.
Edhe më mbresëlënëse, mundësia e rritjes së një “indi të kultivuar” të mishit në laborator po përmirësohet. Bërja e një hamburgeri të vetëm në laborator kushton mbi 250,000 dollarë. Përmirësimet teknologjike të sjella nga kompania holandeze Mosa Meat kanë ulur kostot në 10 dollarë për burger.
Trashëgimia e Watson
Watson, i cili vdiq në vitin 2006 në moshën 95-vjeçare, i ka mbijetuar shumë kritikave që ishin bërë ndaj tij. Kjo mund t’u ofrojë veganëve një vendosmëri të qetë për të vazhduar sfidën e tyre ndaj botës sonë të dashur me mish.
* Joshua T. Beck, Asistent profesor i marketingut, Universiteti i Oregonit
Ky artikull është përkthyer nga The Conversation.
Përgatiti Orjona Tresa / Burimi Business Insider
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
