Pyetja që psikologët bënë më shpesh në lidhje me të ashtuquajturën “ditë lirie” më 19 korrik 2021, kur pothuajse të gjitha masat e brendshme të zbutjes së koronavirusit u hodhën në Angli nga qeveria, ishte si do të përgjigjej publiku? Nivelet e respektimit të publikut ndaj shumicës së sjelljeve mbrojtëse kishin qenë të larta gjatë gjithë pandemisë. Por vetë emri ‘dita e lirisë’ përcolli idenë se masat e mëparshme ishin pranga që tani mund të shpërfillen me lehtësim. Në atë kohë, megjithatë, nivelet e infeksionit ishin në rritje. Pra, si do të sillej publiku?
Përgjigja e shkurtër ishte “është e ndërlikuar”. Sjellja ishte e vështirë të parashikohej, duke pasur parasysh faktorët e shumtë dhe ndonjëherë ndërveprues që dihet se janë në lojë. Sjellja publike në pandemi nuk është dhe nuk ka qenë homogjene. Hulumtimet në muajt e mëparshëm sugjeruan që një pjesë e publikut ishin të etur për të vazhduar me sjelljet mbrojtëse të tilla si higjiena e duarve, distancimi fizik, vendosja e maskave dhe sigurimi i qarkullimit të mirë të ajrit, ndërsa një pjesë tjetër ishin shumë të prirur të ktheheshin në ndjenjën e “normales” para-pandemike.
Në të ashtuquajturën “ditë lirie” të vitit të kaluar, 4 korrik 2020, pati një rënie të respektimit publik të sjelljeve mbrojtëse në ditët që çuan në heqjen e kufizimeve. E njëjta gjë ndodhi në vitin 2021. Me shumë mundësi, publiciteti paraprak për ‘ditën e lirisë’ sugjeroi që tashmë ishte e sigurt ose lejohej të hiqeshin sjelljet mbrojtëse, të paktën në mesin e disa njerëzve.
Një faktor i dytë domethënës këtë vit ishte heqja e gjobave për maskat në Angli. Ndryshe nga rasti i distancimit fizik, vendosja e maskave ishte ligj. Hulumtimet e fundit kanë treguar se njerëzit përdorin politikën dhe pozicionin ligjor si një tregues të asaj që është serioze. Dhe ka dëshmi që nivelet e larta të respektimit të vendosjes së maskës pas korrikut të vitit të kaluar kishin të bënin më shumë me kuptimin e përcjellë nga legjislacioni sesa me detyrimin. Pak persona u gjobitën (duke sugjeruar se policia nuk po e impononte gjerësisht legjislacionin ose se njerëzit ishin kryesisht të respektuar); dhe një sondazh në Prill 2020 zbuloi se normat shoqërore dhe ndjenja e “ne jemi të gjithë bashkë” ishin parashikues më të fortë të respektimit të masave sesa detyrimi ligjor. Prandaj ndryshimi i fundit në politikë me të cilën u hoq gjoba mund të ketë dërguar një sinjal shumë të fortë (për disa njerëz) se pandemia ishte bërë më pak serioze.
Ndërsa nocioni i “ditës së lirisë” dhe heqja e gjobave për maskat mund të nxisë aderimin e zvogëluar, puna në drejtim të kundërt ishte ndërgjegjësimi i publikut për shkallën e lartë të infeksioneve që çoi deri më 19 korrik. Perceptimi i rrezikut ka qenë vazhdimisht një parashikues i aderimit dhe ka pasqyruar nivelin e infeksionit. Për më tepër, një numër biznesesh dhe organizatash deklaruan se do të vazhdonin të kërkonin nga njerëzit që të mbanin maska, ndoshta duke kundërshtuar mesazhin e qeverisë (të nënkuptuar) se situata tani ishte më pak serioze.
Ndërveprimi me këto forca konkurruese, është sjellja e njerëzve të tjerë përreth nesh. Veshja (ose mos veshja) e maskave të grupeve tona referuese është e rëndësishme në përcaktimin e shkallës në të cilën ne bëjmë të njëjtën gjë. Ne nxjerrim në pah rrezikun dhe përshtatshmërinë nga veprimet e njerëzve që njohim – dhe shumë studime përgjatë pandemisë kanë identifikuar normat e perceptuara të grupit si një parashikues kryesor të respektimit të tyre.
Pra, çfarë ndodhi në të vërtetë?
Në javët që çuan në të ashtuquajturën “ditë lirie”, një sondazh i ONS zbuloi se dy të tretat treguan se ata do të vazhdonin të mbanin maska. Në vetë ditën, një studim i stacioneve kryesore hekurudhore zbuloi se numri i pasagjerëve ishte 20% më i ulët në nivelet para-covid, duke sugjeruar që një pjesë e publikut ende po përpiqej të shmangte hapësirat e mbushura me njerëz. Dhe të dhënat e sondazhit ONS nga periudha 28 korrik deri më 1 gusht 2021 zbuluan se shumica e të rriturve (92%) thanë se vazhduan të mbanin maska, ndërsa përqindja e të rriturve që thanë se “gjithmonë” ose “shpesh” mbanin distancimin fizik ishte 53% (nga 63% pak para ‘ditës së lirisë’) në të njëjtën periudhë. Këto të dhëna dhe dëshmi të tjera sugjerojnë se, për të paktën një pjesë të madhe të publikut në Mbretërinë e Bashkuar, kishte ende dëshirë për të ruajtur sjelljet mbrojtëse. Por a është motivimi i mjaftueshëm për të ruajtur sjelljet mbrojtëse?
Çfarë mungon dhe si mund të ndihmojë shkenca e sjelljes
Përtej modeleve të ndryshme psikologjike të sjelljes shëndetësore, ekziston pajtimi se ndërsa motivimi është i rëndësishëm, ai nuk është i mjaftueshëm. Aftësia dhe mundësia janë gjithashtu jetike. Një botim i kohëve të fundit nga SPI-B (nëngrupi i shkencës së sjelljes i SAGE) e bëri të qartë çështjen për mbështetjen e aftësive në publik. Në fillim të vitit 2021, qeveria e Mbretërisë së Bashkuar urdhëroi SPI-B të jepte këshilla se si të mbahen sjelljet që minimizojnë rrezikun e transmetimit të Covid-19 pasi të hiqen shumica e kufizimeve ligjore.
Çështja e kërkimit nga njerëzit që të marrin përgjegjësinë personale është e lidhur pazgjidhshmërisht me mënyrën se si njerëzit mund të bëjnë vlerësime të informuara të rrezikut -si mund të gjykojnë njerëzit se si të minimizojnë rrezikun për veten dhe të tjerët (duke ushtruar kështu përgjegjësi personale) në baza individuale? Dokumenti SPI-B dha sugjerime të gjera, bazuar në atë që funksionon në fusha të tjera të sjelljes shëndetësore. Këto përfshinin një fushatë komunikimi dhe edukimi të qartë, të dizajnuar mirë me shumë kanale për të siguruar që njerëzit në të gjithë sektorët e shoqërisë të kuptojnë nivelet aktuale të rrezikut që lidhen me mjedise dhe skenarë të ndryshëm dhe si t’i zbusin ato rreziqe (p.sh., si funksionojnë maskat, dallimet midis rrezikut të brendshëm dhe të jashtëm, rëndësia e ventilimit). Kjo i bën jehonë udhëzimeve të hershme të grupit të Shkencës dhe Parandalimit të Sëmundjeve COVID-19 në Prill 2020. Dokumenti SPI-B rekomandoi gjithashtu burime për individët, bizneset dhe organizatat për të siguruar që ata të kenë informacionin më të azhurnuar në lidhje me nivelin e rrezikun me të cilin përballen në lokalitetin e tyre dhe si të përshtatin sjelljen e tyre në përgjigje të atij niveli rreziku.
Shumë njerëz janë të motivuar dhe bëjnë çmos për të mbrojtur veten dhe të tjerët rreth tyre, por ende pa mbështetje të mjaftueshme për aftësinë për të marrë vendime të informuara ose mundësi për të kryer sjellje mbrojtëse. Nëse kërkesa ligjore për të vendosur maska, rregulli “dy metra” dhe kufizimet në ngjarjet masive kanë shkuar të gjitha, nuk është e qartë për publikun se çfarë duhet të bëjnë për të mbajtur veten, të dashurit e tyre dhe komunitetin e tyre të sigurt. Kjo është këshilla që qeveria e Mbretërisë së Bashkuar kërkoi nga shkencëtarët, por ata kanë injoruar tiparet kryesore të informacionit të dhënë.
Qeveria dhe shëndeti publik do të përfitonin nga një investim në shkallë të gjerë në dhe aplikimin e shkencës së sjelljes dhe depërtimit psikologjik. Ekziston një mori ekspertize dhe burimesh në dispozicion. Përfshirja në ekipet ekzistuese mund të sigurojë që një udhëzim i tillë përdoret për të përfituar shëndeti i popullatës.
Burimi / https://thepsychologist.bps.org.uk/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
