Vitet e fundit ka patur shumë diskutime në lidhje me një “krizë të replikimit” ose “krizë kredibiliteti” në psikologji. Gjetjet e ndryshme shkencore, me sa duket nuk janë të përsëritshme kur shkencëtarë të tjerë kryejnë saktësisht të njëjtat eksperimente. Fokusi më i madh në këtë krizë është se si sillen shkencëtarët: a ishin eksperimentet origjinale të njëanshme? A ishte puna e rrëmujshme? A ishte dikush duke luajtur apo edhe duke mashtruar? Por ndoshta një problem më i dëmshëm është i rrënjosur thellë në mënyrën se si njerëzit mendojnë.
Shumë njerëz që praktikojnë, përdorin dhe raportojnë mbi shkencën e psikologjisë supozojnë se mendimet, ndjenjat, sjelljet dhe rezultatet e tjera psikologjike janë rezultat i një ose dy faktorëve ose shkaqeve të forta. Ky quhet “mendim mekanik”. Eksperimentet tipike përpiqen të izolojnë një ose dy variabla, t’i manipulojnë ato dhe të vërejnë efekte të moderuara deri të forta që janë të lehta për t’u përsëritur.
Për shembull, nëse i bëjmë njerëzit të ndihen të zemëruar duke u treguar atyre një film që shkel vlerat e tyre të thella, një mendim mekanik thotë se ata duhet të qortojnë, presioni i gjakut të rritet dhe ata duhet të kenë më shumë gjasa të veprojnë në mënyrë agresive. Sipas një mentaliteti mekanik, ju duhet të jeni në gjendje ta vendosni këtë eksperiment të thjeshtë në çdo laborator shkencor dhe të prodhoni rezultate shumë të ngjashme.
Nuk duhet të ketë rëndësi se në cilën orë të ditës zhvillohet eksperimenti, në cilin vend është kryer, të çfarë gjinie janë studiuesit, nga cila kulturë vijnë pjesëmarrësit, çfarë kanë ngrënë për mëngjes ose sa kanë fjetur, nëse ndonjëri prej tyre merr ilaçe, e kështu me radhë. Faktorë të tillë trajtohen si zhurmë dhe ndikimi i tyre injorohet. Nëse eksperimenti nuk prodhon pa pushim të njëjtat vëzhgime, atëherë përfundimi logjik është se studimi origjinal ishte me të meta dhe gjetja është e rreme.
Një supozim më realist, megjithatë, është se rezultatet psikologjike nuk dalin nga disa faktorë të thjeshtë, të fortë në radhë të parë. Ato dalin nga një rrjet i ndërlikuar i shumë faktorëve të dobët, ndërveprues. Ky quhet mentalitet kompleksiteti. Truri dhe trupi janë sisteme komplekse, dinamike. Çdo ndryshore në sistem do të ketë një efekt të dobët. Më e rëndësishmja, ne nuk mund të manipulojmë një ndryshore dhe të supozojmë se të tjerët mbeten të paprekur.
Nëse e trajtojmë trurin dhe trupin si sisteme të thjeshta mekanike, duke synuar një ose dy variabla dhe duke lënë pjesën tjetër të pa matur, atëherë ndikimi i atij rrjeti më të plotë të faktorëve të dobët maskohet si një dështim për të përsëritur. Mungesa e përsëritjes mund të jetë, në fakt, prania e një ndryshimi kuptimplotë. Struktura e atij ndryshimi mund të zbulohet dhe modelohet vetëm kur shkencëtarët hartojnë eksperimente për ta matur dhe vëzhguar atë.
Si e tillë, metoda eksperimentale më e dashur e psikologjisë – eksperimenti laboratorik – mund të ketë nevojë për një rishikim të madh në mënyrë që të vëzhgojë dhe të llogarisë kompleksitetin. Edhe kur shkencëtarët hartojnë me kujdes eksperimentet me kompleksitetin në mendje, rezultatet e tyre, kur raportohen në shtypin popullor, shpesh shpjegohen në terma mekanikë. Lajmet për shkencën janë më të thjeshtë dhe më të kuptueshëm kur ato kanë një titull të fortë si, “Qarku i trurit X shkakton frikë” ose “Gjeni Y shkakton depresion”.
A ka një krizë kredibiliteti në psikologji? Ndoshta, por jo ai për të cilin po flitet. Shkenca psikologjike mund të ketë nevojë të bëjë veprimin e saj së bashku, jo sepse gjetjet janë të pasigurta, por sepse variacioni po hidhet poshtë si zhurmë në vend që të hetohet si diçka kuptimplote. Fenomenet psikologjike lindin nga kompleksiteti, jo nga mekanizmi i thjeshtë shkak- pasojë.
Burimi / https://www.sciencefocus.com/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
