Studiuesit kanë identifikuar një popullim të ri të neuroneve në polin e përkohshëm që lidh perceptimin e fytyrës me kujtesën afatgjatë. Shkencëtarët kanë kërkuar prej kohësh më kot për një klasë të qelizave të trurit që mund të shpjegojnë flakërimin visceral të njohjes, që ndiejmë kur shohim një fytyrë shumë të njohur, si ajo e gjysheve tona. Por “neuroni i gjyshes” i propozuar – një qelizë e vetme në udhëkryqin e perceptimit ndijor dhe kujtesës, e aftë të vendosë përparësinë e një fytyre të rëndësishme mbi zhurmën – mbeti i pakapshëm.
Tani, studimi i ri sipas Universiteti Rockefeller zbulon një klasë neuronesh në rajonin e polit të përkohshëm të trurit që lidh perceptimin e fytyrës me kujtesën afatgjatë. Nuk është vetëm neuroni i gjyshes apokrifal, por në vend të një qelizë, është një popullatë qelizash që kujtojnë së bashku fytyrën e gjyshes.
Gjetjet, të botuara në Science, janë të parat për të shpjeguar se si truri ynë ngulit fytyrat e atyre që i duam shumë.
“Kur po ecja në neuroshkencë, nëse do të donit të përqeshnit argumentin e dikujt, do ta hidhnit poshtë si “vetëm një tjetër neuron gjysheje”, një hipotetizim që nuk mund të ekzistojë”, thotë Winrich Freiwald, profesor i neuroshkencave dhe sjelljes në Universitetin Rockefeller.
“Tani, në një cep të errët dhe të pa studiuar të trurit, kemi gjetur gjënë më të afërt me një neuron gjyshe: qelizat e afta të lidhin perceptimin e fytyrës me kujtesën.”
A e kam parë atë fytyrë më parë?
Ideja e një neuroni gjyshe u shfaq për herë të parë në vitet 1960 si një qelizë teorike e trurit që do të kodonte një koncept specifik, kompleks, të gjitha më vete. Një neuron për kujtesën e gjyshes, një tjetër për të kujtuar nënën e tij, etj. Në zemër të tij, nocioni i një raporti njëri pas tjetrit midis qelizave të trurit dhe objekteve ose koncepteve, ishte një përpjekje për të trajtuar misterin se si truri ndërthur atë që shohim me kujtimet tona afatgjata.
Shkencëtarët që atëherë kanë zbuluar shumë neurone shqisore që specializohen në përpunimin e informacionit të fytyrës, dhe po aq qeliza të kujtesës të dedikuara për ruajtjen e të dhënave nga takimet personale. Por një neuron gjyshe – apo edhe një qelizë hibride e aftë të lidhë shikimin me kujtesën – nuk u shfaq kurrë.
Kohët e fundit, Freiwald dhe kolegët zbuluan se një zonë e vogël në rajonin e polit të përkohshëm të trurit mund të përfshihet në njohjen e fytyrës. Kështu që ekipi përdori imazhe rezonancë magnetike funksionale si një udhëzues për të zmadhuar në rajonet TP të dy majmunëve rezus, dhe regjistroi sinjalet elektrike të neuroneve TP ndërsa macet shikonin imazhe të fytyrave të njohura (të cilat ata i kishin parë personalisht) dhe fytyra të panjohura që i kishin parë vetëm virtualisht, në një ekran.
Ekipi zbuloi se neuronet në rajonin e TP ishin shumë selektive, duke iu përgjigjur fytyrave që subjektet kishin parë më parë, më shumë sesa ato të panjohura. Dhe neuronet ishin diskriminuese midis fytyrave të njohura dhe të panjohura menjëherë pas përpunimit të imazhit.
Interesante, këto qeliza iu përgjigjën trefish më fort fytyrave të njohura mbi të panjohura edhe pse subjektet në të vërtetë kishin parë fytyrat e panjohura shumë herë virtualisht në ekrane.
“Kjo mund të tregojë për rëndësinë e njohjes së dikujt personalisht,” thotë neuroshkencëtarja Sofia Landi, autorja e parë në letër.
“Duke pasur parasysh tendencën në ditët e sotme për t’u bërë virtual, është e rëndësishme të theksohet se fytyrat që kemi parë në një ekran nuk mund të shkaktojnë të njëjtin aktivitet neuronal si fytyrat që ne i takojmë personalisht.”
Një sixhade gjyshesh
Gjetjet përbëjnë provën e parë të një qelize hibride të trurit, jo ndryshe nga neuroni i gjyshes përrallore. Qelizat e rajonit TP sillen si qeliza shqisore, me përgjigje të besueshme dhe të shpejta ndaj stimujve vizualë. Por ato gjithashtu veprojnë si qeliza të kujtesës që i përgjigjen vetëm stimujve që truri ka parë më herët – në këtë rast, individë të njohur – duke reflektuar një ndryshim në tru si rezultat i takimeve të kaluara. “Janë këto qeliza shumë vizuale, shumë ndijore – por si qelizat e kujtesës”, thotë Freiwald. “Ne kemi zbuluar një lidhje midis fushave shqisore dhe kujtesës”.
Por qelizat nuk janë, në mënyrë rigoroze, neuronet e gjyshes. Në vend të një qelize që kodon për një fytyrë të vetme të njohur, qelizat e rajonit TP duket se punojnë në bashkëpunim, si kolektiv.
“Është një ‘zonë e fytyrës së gjyshes’ e trurit”, thotë Freiwald.
Zbulimi i rajonit TP në zemër të njohjes së fytyrës do të thotë që studiuesit së shpejti mund të fillojnë të hetojnë se si ato qeliza kodifikojnë fytyrat e njohura. “Tani mund të pyesim se si lidhet kjo zonë me pjesët e tjera të trurit dhe çfarë ndodh kur shfaqet një fytyrë e re,” pyet Freiwald. “Dhe sigurisht, ne mund të fillojmë të eksplorojmë se si funksionon në trurin e njeriut.”
Në të ardhmen, zbulimet mund të kenë gjithashtu pasoja klinike për njerëzit që vuajnë nga prosopagnosia, ose përballen me verbërinë, një gjendje e izoluar nga shoqëria, që prek rreth një përqind të popullsisë. “Njerëzit e verbër shpesh vuajnë nga depresioni. Mund të jetë dobësuese, sepse në rastet më të këqija ata nuk mund të njohin as të afërmit e ngushtë, ”thotë Freiwald.
“Ky zbulim një ditë mund të na ndihmojë të krijojmë strategji për t’i ndihmuar ata.”
Përgatiti Orjona Tresa / Burimi neurosciencenews.com
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
