Njeriu nuk mund të mësojë të përqendrohet pa u bërë i ndjeshëm me vetveten –Erich Fromm (1999)
Njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë. Pasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë goditur dhe shkatërruar vetëdijen (ndërgjegjen), e njerëzimit, në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja.
Nga:Prof.Assoc.proc.Doc.Dr.Ilia S.Larti
Kjo është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t’i përvishet revoltave, kundërshtive me dhunë, kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi është e nevojshme që të nxitet zhvillimi i marrëdhënieve miqësore, duke filluar nga anëtaret e familjes, komunitetit, mbarë shoqërisë e deri midis kombeve; të cilat krijojnë besimin në të drejtat themelore të njeriut, në dinjitetin dhe vlerën e personalitetit të njeriut, duke filluar me barazinë midis burrave dhe grave, të qenit i barabartë përpara ligjit, të jetuarit dhe shijimit të cilësisë së jetesës, përparimit ekonomik, të cilat nxitin përparimin shoqëror dhe përmirësojnë nivelin e jetës në liri sa më të plotë. Sigurimi dhe respektimi i përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore, është më i rëndësishëm për realizimin e plotë të këtij detyrimi jetësor.
Ndaj, me anën e mësimit dhe edukimit, të rritet angazhimi për respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive, me anë të masave progresive në rritje, kështu shoqëria dhe anëtarët e saj do të jetojnë në harmoni të plotë me ndjesinë sociale, humanizmin dhe mbështetjen e njëri-tjetrit në interes të së mirës për të gjithë.
I#.Kuptimi i të drejtave të njeriut
Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në pikëpamje të dinjitetit dhe të të drejtave. Ata … duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit në frymën vëllazërore.
Aspirata për të mbrojtur dinjitetin njerëzor të të gjitha qenieve njerëzore, paraqet thelbin e konceptit për të drejtat e njeriut. Kjo aspiratë e vë qenien njerëzore në qendër të interesit. Kjo aspiratë është e bazuar në sistemin e përbashkët universal të vlerave të përkushtuara të së drejtës për jetë, si një e drejtë e paprekshme, dhe ofron një kornizë për ndërtimin e sistemit të të drejtave të njeriut, të mbrojtur nga normat dhe standardet e pranuara ndërkombëtarisht. Gjatë shekullit XX, të drejtat e njeriut janë zhvilluar si formulime morale, politike dhe ligjore dhe udhërrëfyese për zhvillimin e një bote të lirë nga frika dhe skamja.
Shtyllave kryesore të sistemit të të drejtave të njeriut janë: liria, barazia dhe solidariteti. Liritë, siç janë liria e mendimit, ndërgjegjes, besimit, sikurse edhe ajo e opinionit dhe shprehjes, janë të mbrojtura nga të drejtat e njeriut. Ngjashëm, të drejtat e njeriut garantojnë barazi, siç është mbrojtja e barabartë kundër të gjitha formave të diskriminimit për të gëzuar të gjitha të drejtat e njeriut, duke përfshirë edhe barazinë e plotë ndërmjet grave dhe burrave. Solidariteti tregon të drejtat ekonomike dhe sociale, si të drejtën për sigurim social, shpërblim (pagë) të drejtë, një standard të mirë për jetesë, shëndet dhe qasje në arsim, të cilat janë pjesë përbërëse të strukturës së të drejtave të njeriut
Koncepti për të drejtat e njeriut është nga pikëpamja historike mjaft i hershëm. Ai zë fill që me revolucionet borgjeze e posaçërisht me Deklaratën e pavarësisë të Revolucionit Amerikan që në vitin 1776. Si dhe me deklaratën e të Drejtave të Njeriut dhe të Qytetarit, që në revolucionin Francez të vitit 1789.
Këto dokumente përbëjnë një risi për mendimin politik e filozofik, pasi shënon fillimin e një filozofie të Re për Lirinë, Pavarësinë dhe Progresin.
Për vetë përmbajtjen dhe idetë që rrezatonin shënonin fillimin e një epoke të re në historinë botërore. Kështu thelbi i demokracisë amerikane filloi të shprehet që me Deklaratën e Pavarësisë të 4 korrikut të vitit 1776, ku thuhej: “Të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë dhe më tej, se ata janë pajisur nga Krijuesi me disa të drejta të patjetërsueshme, midis të cilave janë:
a-Jeta
b-Liria
c-Kërkimi i lumturisë
Në shoqërinë moderne dallohen tre lloje të drejtash si:
Civile
Politike
Sociale
1/1-Me të drejtat civile kuptohen të drejtat ligjore të individit si e drejta:
Për pronën
E barazisë përpara ligjit,
E lirisë së fjalës
E besimit fetar
E shkollimit
E banimit e tej
2/1-Të drejtat politike të qytetarëve: kanë të bëjnë me:
Të drejtën për të zgjedhur dhe për t’u zgjedhur
3/1-Të drejtat sociale, të cilat përgjithësisht kanë të bëjnë me:
Sigurinë e mirëqenies qytetare
Standardet minimale të ndihmës ekonomike për shtresa të caktuara
Në vitet 1970, sidomos gjatë presidencës së Karterit (1976-1980), theksi filloi të vihej më me forcë në të drejtat e njeriut në planin ndërkombëtar. Këto të drejta u konfirmuan më tej në dy dokumente bazë:
“Akti i Helsinkit”, (1975)
“Karta e Parisit”, (1990).
Shkalla e zbatimit të tyre edhe sot shpreh dhe shkallën e emancipimit dhe të zhvillimit të demokracisë në çdo vend.
“Karta e Parisit” pohon: “Të drejtat e njeriut dhe liritë themelore u përkasin gjithë njerëzve, që nga lindja e tyre ata janë të pandashëm dhe garantohen me ligj. Mbrojtja dhe zbatimi i tyre është përgjegjësia më e parë e qeverisë. Respektimi i tyre është garanci e qenësishme ndaj shtetit me pushtet të jashtëzakonshëm. Respektimi dhe ushtrimi i tyre i plotë përbën thelbin e lirisë, drejtësisë dhe paqes…. Demokracia ka në themel të vet respektin për personalitetin e njeriut dhe mbizotërimin e ligjit. Demokracia është garancia më e mirë e lirisë së të shprehurit të mendimit, tolerancës ndaj të gjithë grupeve të shoqërisë dhe barazisë në mundësitë për çdo individ”
I gjithë kompleksi i të drejtave të njeriut dhe politikave sociale është që të, zhvillohet dashuria për jetën. Mirëqenia ekonomike, zhdukja e padrejtësisë, barazia e shanseve dhe liria kanë rëndësi themeltare në këtë drejtim.
Sociologu Erich Fromm ka theksuar rëndësinë e veçantë që ka liria si kusht për dashurinë për jetën. Ndër të tjera ai pohon se: “Nëse duam që të zhvillohet dashuria për jetën, domosdoshmërish duhet të ketë liri për të- krijuar, ndërtuar dhe guxuar. Një liri e tillë kërkon që, individi të jetë sa më aktiv dhe i përgjegjshëm në një shoqëri e jo një skllav apo një ingranazh makine. Duke e përmbledhur mendimin, në substancë cilësoj se, dashuria për jetën do të zhvillohet në një shoqëri ku ka: siguri, në kuptimin që, askush të mos jetë një mjet për qëllimet e një tjetri. Madje, liria të marrë kuptimin ku: çdo njeri të ketë mundësi të jetë një pjesëtar aktiv dhe i përgjegjshëm i shoqërisë”.
II#.Të drejtat e Njeriut i japin kuptim jetës shoqërore
–nocioni i të drejtave të njeriut është dhuntia më e mirë e mendimit njerëzor klasik dhe bashkëkohor. Në të vërtetë, në këtë kohë të historisë, gjuha e të drejtave të njeriut, (është) në gatishmërinë tonë më shumë se çfarëdo gjuhe tjetër morale. . .
Këto vlera janë universale, ato dalin jashtë kornizave të kufijve personale e kombëtar. Kultura dhe shoqëritë janë të ndryshme. Individualiteti i tyre shprehet në forma të larmishme, megjithatë asnjëherë kjo larmishmëri dhe pasuri nuk ka prekur bazat e patjetërsueshme të të drejtave të njeriut.
Nga kjo pikëpamje, çdo individ pavarësisht nga prejardhja familjare, shoqërore apo dhe kulturore, duhet të pranohet si përfaqësues i gjithë njerëzimit. Kjo do të thotë se dinjiteti shoqëror duhet të pranohet dhe të respektohet nga të gjithë.
Arritja më e rëndësishme në këtë kontekst është Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, një traktat ndërkombëtar ky me synim unik, e cila u miratua në vitin 1950 dhe hyri në fuqi në vitin 1953. Ajo parashtron një sërë të drejtash dhe lirish të cilat shtetet janë nën detyrimin që t’ua garantojnë çdo njeriu individi brenda juridiksionit të tyre. Ajo ka krijuar edhe mekanizmin e vënies në zbatim të tyre në kuadrin ndërkombëtar, ndërsa shtetet dhe individët, pavarësisht nga kombësia e tyre, mund të referojnë në institucionet gjyqësore në Strasburg pretendime për shkelje të të drejtave të garantuara në Konventë nga shtetet kontraktuese të përcaktuara nga Konventa.
Konventa përfshin midis të tjerave:
të drejtën për jetën
për mbrojtje kundër torturës dhe trajtimit çnjerëzor
për lirinë dhe sigurinë
për një proces të rregullt gjyqësor
për të respektuar jetën private të çdonjërit dhe të jetës familjare dhe korrespondencës,
për lirinë e shprehjes (duke përfshirë lirinë e shtypit), të mendimit, ndërgjegjes dhe fesë, dhe atë të mbledhjes e të shoqërimit.
Të drejtat e njeriut përcaktohen ato të drejta që janë të qenësishme në natyrën tonë dhe pa të cilat ne nuk mund të jetojmë si qenie njerëzore. Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut na japin mundësinë që të zhvillojmë dhe të përdorim tërësisht:
cilësitë tona njerëzore
inteligjencën tonë
talentet dhe vetëdijen tonë
si edhe të kënaqim kërkesat tona shpirtërore dhe nevojat e tjera
Pra, nga më themelore janë ato të drejta që kanë kërkesa gjithnjë e në rritje nga ana e njerëzimit për një jetë që të respektohet dhe të mbrohet dinjiteti dhe veprat e çdo qenieje njerëzore.
Disa përfundime
“Të gjitha të drejtat e njeriut për të gjithë” ishte parulla e Konferencës Botërore për të Drejtat e Njeriut në Vjenë, të vitit 1993. Të drejtat e njeriut, janë ato që u japin fuqi individëve dhe bashkësive të kërkojnë transformimin e plotë të shoqërisë në drejtim të realizimit të plotë të të gjitha të drejtave të njeriut.
Konfliktet duhet të zgjidhen me mjete paqësore, duke u bazuar në sundimin e ligjit dhe në strukturën e të drejtave të njeriut. Sidoqoftë, të drejtat e njeriut mund të ngatërrohen mes vete; ato kufizohen nga të drejtat dhe liritë e të tjerëve ose nga kërkesat morale, publike, ose të rendit publik dhe mirëqenies së përgjithshme të një shoqërie demokratike.
Të drejtat e të tjerëve, jo vetëm që duhet të tolerohen, por edhe duhet të respektohen. Të drejtat e njeriut nuk mund të përdoren për shkeljen e të drejtave njerëzore të të tjerëve, kështu që, edhe pse në disa situata të jashtëzakonshme dhe raste ekstreme, mund të vihen disa kufizime, të gjitha konfliktet duhet të zgjidhen në frymën e të drejtave të njeriut.
Ndaj në këtë kontekst, çdokush – gratë, burrat, të rinjtë dhe fëmijët duhet t’i dinë dhe kuptojnë të drejtat e tyre njerëzore, që janë të rëndësishme për interesat dhe qëllimet e tyre. Kjo mund të arrihet përmes arsimimit dhe mësimit për të drejtat e njeriut, arsimim ky që mund të jetë zyrtar, jozyrtar ose joformal. Kuptimi i parimeve dhe procedurave të të drejtave të njeriut, ua mundëson njerëzve të marrin pjesë në vendimet që përcaktojnë jetën e tyre, të punojnë drejt zgjidhjes së konflikteve dhe ruajtjes së paqes të bazuar në të drejtat e njeriut, e cila është një strategji frytdhënëse e bazuar në interesat e popullit për zhvillim njerëzor, social dhe ekonomik.
Arsimimin për të drejta të njeriut duhet ta bëjnë të gjitha palët ose pjesëmarrësit, shoqëria civile, sikurse edhe qeveritë dhe kompanitë transnacionale. Përmes njohurive për të drejtat e njeriut, mund të zhvillohet vërtet një “kulturë mbi të drejtat e njeriut”, e bazuar në respektimin, mbrojtjen, përmbushjen, zbatimin dhe praktikimin e të drejtave të njeriut.
“Çdokush ka të drejtën për arsimim… Arsimimi duhet të orientohet drejt zhvillimit të plotë të personalitetit të njeriut dhe forcimit të respektimit të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut…”.
Arsimimi, mësimi dhe dialogu për të drejtat e njeriut duhet të nxisin brenda strukturës së të drejtave të njeriut mendim kritik dhe analizë sistematike me perspektivë përsa i përket interesave politike, civile, ekonomike, sociale dhe kulturore.
Në këtë kontekst shprehemi më qartë duke ju referuar “Rregullit të artë”, i cili thekson se: “njeriu duhet t’i trajtojë të tjerët ashtu siç dëshiron ta trajtojnë vetë atë”, kjo duhet te ekzistoje në të gjitha rastet. I njëjti rregull duhet te vleje edhe lidhur me përgjegjësitë e shoqërisë për përkujdesjen ndaj të varfërve të tij, sikurse dhe për nocionet thelbësore të drejtësisë sociale.
Sidoqoftë, ideja për “të drejtat e njeriut” është rezultat i mendimit filozofik të kohës moderne, e bazuar në filozofinë e racionalizmit dhe iluminizmit, pastaj liberalizmit, demokracisë, por edhe të socializmit. Edhe pse koncepti modern për të drejtat e njeriut rrjedh kryesisht nga Evropa, do theksuar se nocionet e lirisë dhe drejtësisë sociale, të cilat janë fondamentale për të drejtat e njeriu, janë pjesë e të gjitha kulturave.
Shpreh mendimin dhe besoj se duke kuptuar të drejtat e njeriut, një proces në të cilin arsimimi mbi të drejtat e njeriut ka një rol kryesor, nënkupton mundësi dhe jetesë më të mire për shumë njerëz. Vetëm me respektimin e parimeve të të drejtave të njeriut, jetët tona mund të parashtrojnë themelet për një bashkëjetesë dhe respektim të të drejtave të të tjerëve.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
