Është një lloj sëmundje e shpirtit dhe si e tillë duhet përballuar. Duhet të bëjë rrugëtimin e vet, dhe duhet shumë kohë për t’u shëruar. Nuk ka shërim dhe prognoza është e ndryshme për çdo person. Nuk ka kohë për shërim, kështu që nuk duhet të vendosni kurrë kufij, por të jeni të durueshëm e me forcë të madhe për qetësinë që do të vijë. Mjerisht është pjesë e “sëmundjeve të rralla” sepse shumë njerëz ende stigmatizojnë dhe nuk kuptojnë.
Prandaj, e vetmja gjë e sigurt është se nuk keni të ndiqni udhëzimet dhe paragjykimet, por vetëm zemrën tuaj. Dije që nuk je melodramatik, nuk je në depresion kronik, nuk je jonormal dhe mbi të gjitha, Ti nuk je vetëm!
Ka shumë prej nesh që vuajmë në heshtje, duke na sjellë mungesën dhe dhimbjen në shpirt. Mos harroni se nëse ndjeni një dhimbje kaq të madhe është sepse keni dashur shumë dhe kush nuk ju kupton, ndodh sepse i gjori nuk e ka njohur kurrë dashurinë!
Të jetosh duke mbajtur zi, secili në mënyrën e vet
Kur humbasim një të dashur (dhe jo vetëm një të afërm) reagimet janë të ndryshme për secilin prej nesh, siç janë edhe fazat e pikëllimit. Edhe mënyra se si ato përshtaten, varet gjithashtu nga faktorë të veçantë. Megjithatë kujdes nga format e zisë patologjike! Vitin e fundit, edhe për shkak të pandemisë, mediat kanë filluar të flasin më hapur për humbjen e të dashurve dhe menaxhimin e pikëllimit nga familjet dhe miqtë e atyre që na lanë. Një lloj tabuje u thye për shkak të rrethanave të jashtëzakonshme.
“Ekziston, në çdo kulturë, një hierarki e ashpërsisë së pikëllimit, e vendosur sipas rëndësisë që i atribuohet secilës marrëdhënie. Natyrisht, jemi në fushën e normave të pashkruara dhe madje të pashprehura, të cilat megjithatë prekin individët”, shkruan filozofja dhe thanatologia (eksperte në çështjet që lidhen me zinë dhe vdekjen) Marina Sozzi, autore e librave të shumtë mbi këtë temë dhe përgjegjëse e sitit “Si può dire morte” (Mund të thuhet vdekje), në të cilën ajo ndan aspektet sociale, kulturore dhe psikologjike të shkëputjes nga të dashurit. Dhe në hierarkinë e pikëllimeve “legjitime” para së gjithash janë ato për vdekjen e fëmijëve, prindërve dhe anëtarëve të ngushtë të familjes, ndërsa e drejta për vuajtje lidhet me humbjen e një të dashuri me të cilin nuk ka lidhje familjare, si p.sh. miq, njihet më pak…
Por dhimbja ndjek ligjet e zemrës dhe jo ato të formës: ka shumë miq të cilët, në rast sëmundjesh të gjata dhe të lodhshme si kanceri, janë po aq pranë pacientëve sa anëtarët e familjes dhe vuajnë nga pasojat e zisë, ndonjëherë me më pak mbështetje, pikërisht sepse është një dhimbje e panjohur.
“Si një shoqëri shkencore ndërkombëtare që merret me psiko-onkologjinë dhe udhëzon operatorët në sektor, rekomandojmë ofrimin e ndihmës për të gjithë ata që kanë dashur njerëzit që kanë humbur betejën kundër sëmundjes, pavarësisht lidhjeve formale” shpjegon Jane Turner nga Universiteti i Queensland, Australi, presidente e Shoqërisë Ndërkombëtare të Psiko-Onkologjisë. “Miqtë dhe kolegët shpesh janë të parët që reagojnë në mënyrë konstruktive ndaj humbjes, duke i kushtuar kohë vullnetarizmit në emër të personit të larguar ose duke krijuar fondacione, duke promovuar mbledhjen e fondeve dhe aktivitete të tjera që mbajnë gjallë kujtesën e tyre. Shumë familje janë të lumtur t’i bashkohen kësaj nisme, e cila vepron në emër të vazhdimësisë dhe jetës”.
Një zi e personalizuar
Në përballimin e zisë, megjithatë, duhet të shmangim përshtatjen me pritjshmëritë e të tjerëve se si duhet të reagojmë, veçanërisht nëse nuk i ndiejmë ato. Filmat dhe librat shpesh lartësojnë gjeste altruiste në emër të të ndjerit si një moment pranimi dhe trajtimi të dhimbjes së humbjes, por jo të gjithë janë të tillë, as nuk mund të forcohet gjendja shpirtërore e dikujt. “Nuk është e vërtetë që ka faza fikse të zisë, ose kohë “normale” për t’u ndier të trishtuar dhe pastaj për të pranuar humbjen,” vazhdon Turner. “Secili reagon në mënyrën dhe me kohën e vet.”
Kjo është arsyeja pse ndjenjat e ndryshme që lidhen me humbjen mund të shfaqen në faza të ndryshme, të bashkëjetojnë apo edhe të mos shfaqen fare. “Kohëzgjatja e një humbjeje është gjëja më personale që ekziston dhe madje edhe psikologjia e ka marrë parasysh”, shpjegon Turner. “Pika thelbësore është të kuptosh kur zia bëhet patologjike nga normalja, domethënë ndërhyn në vazhdimin e jetës së atyre që kanë mbetur.”
Pas dy ose tre muajsh është e zakonshme të jesh në gjendje të punosh ose të studiosh përsëri me efikasitet të mirë, ose të kesh një jetë shoqërore, megjithëse e kufizuar tek njerëzit më të afërt. Nëse depresioni dhe zbrazëtia vazhdojnë më gjatë, nevojitet ndihmë. Në Itali, shumica e qendrave onkologjike ofrojnë gjithashtu ndihmë psikologjike për ata që kanë humbur një anëtar të familjes ose një mik, përgjithësisht përmes takimeve në grup, por, në raste të veçanta, edhe me seanca mbështetëse individuale.
“Nevoja për mbështetje profesionale është rritur, vitin e fundit, madje edhe në mesin e anëtarëve të familjes të atyre që kanë vdekur nga sëmundjet që nuk kanë asnjë lidhje me Covid-19,” shpjegon Turner. “Praktikisht në të gjithë botën, shumë pacientë kanë vdekur larg familjeve të tyre për shkak të kufizimeve nga vizitat në spital. Dhe anëtarët e familjes luftojnë për të përpunuar një ndarje veçanërisht stresuese dhe mizore edhe për ata që kanë mbetur. Është një situatë anormale, së cilës duhet t’i jepet një përgjigje profesionale ”.
Ndjenjat e zisë
Tronditje dhe mërzi: Ndonjëherë familja dhe miqtë reagojnë ndaj lajmit të vdekjes me një gjendje mosbesimi dhe mohimi, edhe kur vdekja është rezultat i një sëmundjeje të zgjatur. Është një fenomen shtypjeje që zakonisht zgjat disa orë ose më së shumti disa ditë dhe zhduket pasi mundësitë për të folur për vdekjen me njerëzit e tjerë shumëfishohen. Të flasësh për të e bën ngjarjen reale.
Acarim dhe nostalgji: ndërsa dhimbja e parë zhduket, mund të shfaqen ankthi, acarimi dhe dëshira për të parë personin e humbur, të tilla si të ndërhyjnë në aftësinë për t’u përqëndruar. Personi i vdekur është gjithashtu i pranishëm në gjumë përmes ëndrrave. Reagimet ndaj këtij fenomeni janë individuale: disa e konsiderojnë shqetësuese, ndërsa të tjerëve u duket ngushëllim paradoksal në këtë prani.
Zemërimi: është një ndjenjë e zakonshme. Zemërimi mund të drejtohet kundër fatit, por ndonjëherë edhe kundër personit që ka vdekur (dhe që është larguar shumë shpejt) ose kundër shëruesve që nuk kanë qenë në gjendje ta shpëtojnë atë. Një zemërim i vogël është normal dhe i shëndetshëm, por nëse vazhdon me kalimin e kohës, është më mirë të kërkoni ndihmën e një profesionisti.
Trishtimi dhe depresioni: këto janë shpesh ndjenjat mbizotëruese me kalimin e kohës, por ato nuk janë të pranishme njësoj tek të gjithë. Intensiteti i trishtimit nuk është një masë se sa shumë i ka dashur dikush që nuk është më atje, por varet nga mënyra se si secili prej nesh reagon. Është normale të jesh në depresion për disa muaj pas një humbjeje të rëndë, por nëse depresioni bëhet kronik është mirë të kërkosh ndihmë nga një mjek ose psikolog.
Zbrazëtia: ka nga ata që mendojnë se kanë humbur një pjesë të vetes. Kjo zbrazëti mund të zhduket me kalimin e kohës ose, të paktën, të zvogëlohet.
Pranimi: Faza e pranimit nuk korrespondon me një kthim në normalitet para humbjes. Me kalimin e kohës, njerëzit përshtaten me realitetin e ri, edhe nëse trishtimi i lidhur me kujtimin e personit të vdekur nuk zhduket kurrë plotësisht.
Përgatiti Orjona Tresa / Burimi airc.it
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
