Gjendjet e ankthit janë shpesh rezultat i një mendjeje që sheh vetëm problemet dhe nuk di si të veprojë ndaj tyre. Pas kësaj qasjeje zakonisht qëndron një tru me një qasje reaktive që gjithashtu ka karakteristika unike.
Viktor Frankl theksoi me shumë mençuri se kur nuk mund të ndryshojmë një situatë që na shkakton dhimbje ose shqetësim, ne mund të ndryshojmë qëndrimin tonë ndaj këtij problemi për të zvogëluar vuajtjen. Kjo lloj strategjie dhe inxhinierie mendore nuk mund të kryhej nga dikush me një tru reaktiv. Sepse kjo aftësi për të ndryshuar mënyrën se si përballet realiteti është më tipike për dikë që është proaktiv.
Kështu, ndonëse ky term i fundit, proaktiviteti, ka qenë i lidhur vitet e fundit me fushën e organizimit, udhëheqjes dhe psikologjisë së punës, në realitet kemi të bëjmë me një koncept që buron ekuilibër shëndetësor dhe psikologjik. Gjëja pozitive e gjithë kësaj është se secili prej nesh ka aftësinë për të kaluar nga reaktiviteti në proaktivitet, për të trajtuar me efikasitet fatkeqësitë.
Truri reaktiv, si është?
Truri reaktiv është i lidhur me një lloj të veçantë të përpunimit kognitiv. Është ajo që i sheh ndryshimet si kërcënime dhe që u përgjigjet stimujve duke i parashikuar ato në mënyrën më të keqe: me ankth ose në mënyrë impulsive. Neuroshkencëtarët janë përpjekur prej vitesh të kuptojnë bazat neurologjike të ankthit dhe gjithashtu të asaj që ne tashmë e njohim si mendja hiper-reaktive.
Studime të tilla si ato të kryera në vitin 2018 nga Dr. Alexander Olsen, profesor në departamentin e psikologjisë në Universitetin Norvegjez të Shkencës dhe Teknologjisë, zbulojnë të dhëna interesante që ia vlen të dihen.
Duke menduar në mënyrë proaktive dhe hiperreaktive, cili është ndryshimi?
Truri i njeriut mund të përpunojë informacionin, të arsyetojë dhe të drejtojë sjelljen tonë bazuar në dy mekanizma bazë: proaktivitetin dhe hiperreaktivitetin. Le të shohim ndryshimin:
-Sistemi proaktiv bazohet në inteligjencën fluide. Ky lloj arsyetimi është rezultat i aftësisë sonë për të zgjidhur problemet duke përdorur logjikën dhe duke identifikuar modele, duke menduar në një mënyrë më reflektuese.
-Nga ana tjetër, sistemi reaktiv i trurit është më impulsiv dhe duhet t’i përgjigjet shpejt stimujve mjedisorë. E bën në këtë mënyrë sepse, shpesh, nis nga frika, nga ai sistem alarmi që aktivizon amigdalën dhe na fton të reagojmë përpara se të mendojmë.
-Njerëzit përdorin të dyja format e të menduarit. Sistemi reaktiv është i dobishëm për ne për të vepruar kundër rreziqeve dhe kërcënimeve në mjedis. Ndërkohë, qasja proaktive na lejon të marrim vendime më të mira dhe të menaxhojmë stresin e përditshëm në mënyrë më efikase.
Tani, problemi vjen kur kufizohemi në përdorimin e asaj qasjeje të parë, kur truri reaktiv orkestron pothuajse çdo situatë. Kjo është kur ne kalojmë në një gjendje të vazhdueshme ankthi.
Truri reaktiv dhe lënda e bardhë
Ekipi i Dr. Alexander Olsen kreu studimin e tyre në bashkëpunim me Universitetin e Kalifornisë Jugore në Institutin Stevens për Neuroimazhe dhe Informatikë. Qëllimi ishte të shihej se çfarë mekanizmash nxisin dhe formojnë trurin reaktiv. Ajo që mund të shihet përmes MRI-ve është se të menduarit në mënyrë të rrjedhshme dhe proaktive aktivizon lëndën e bardhë.
Në të kundërt, ata njerëz që arsyetonin në mënyrë reaktive kishin një densitet më të ulët në lëndën e bardhë cerebrale. Le të kujtojmë, kjo zonë përbëhet nga një rrjet i gjerë dhe kompleks aksonësh të mielinuar, thelbësorë në komunikimet e trurit. Përveç kësaj, është çelësi për lidhjen midis hemisferës së majtë dhe të djathtë.
Në thelb, kur dikush mësohet t’i përgjigjet mjedisit të tij në mënyrë reaktive, ai hyn në një gjendje hipervigjilence të vazhdueshme. Ai vetëm percepton kërcënimet, parashikon më shumë probleme dhe çon në gjendje stresi. Këto situata kanë një ndikim të madh në tru, e ndryshojnë atë deri në çorganizim të rrjetit që përbën lëndën e bardhë.
Si të kalojmë nga reaktiviteti në proaktivitet?
Truri reaktiv nuk mund të fiket, ashtu siç nuk mund ta eliminojmë plotësisht arsyetimin reaktiv nga mendjet tona. Kjo mënyrë e përpunimit të botës është e dobishme dhe e nevojshme për ne ndonjëherë. Po kur ka kërcënime, po kur ka rreziqe në mjedisin tonë.
Tani, idealja është që reaktiviteti të aktivizohet në raste shumë specifike. Përtej këtyre situatave, është mentaliteti proaktiv ai që do të ndërmjetësojë mirëqenien tonë duke reduktuar gjendjet e ankthit. Si ta zhvillojmë apo ta aktivizojmë me intensitet më të madh? Këto janë disa strategji:
-Edward de Bono e përcaktoi të menduarit proaktiv si atë mekanizëm me anë të të cilit njeriu thjesht i lejon gjërat të ndodhin. Po bëhet agjent aktiv i realitetit tonë.
-Menaxhimi emocional dhe kontrolli i impulsit është thelbësor dhe i nevojshëm në të gjitha rastet.
-Ne duhet të zhvillojmë një mentalitet më reflektues, gjithashtu të hapur ndaj perspektivave të reja. Ngurtësia mendore çon gjithmonë në reaktivitet dhe frikë.
-Mendimi përcaktohet gjithashtu nga qëndrimi ynë dhe mënyra se si i përballojmë gjërat. Të qenit pozitiv, por realist në të njëjtën kohë, të qenit intuitiv, por logjik në të njëjtën kohë, përcakton një qasje efikase.
-Është gjithashtu e nevojshme të dimë të tolerojmë zhgënjimin dhe t’i besojmë vetes. Pavarësisht se sa të këqija janë gjërat, ne të gjithë kemi burime për të bërë plane dhe për të vepruar.
-Ushtrimet aerobike gjithashtu na ndihmojnë të oksigjenojmë dhe ushqejmë atë zonë të rëndësishme të trurit, lëndën e bardhë.
Për të përfunduar, është shumë e lehtë të biesh në burgun e një truri reaktiv që parashikon vetëm rreziqe dhe kërcënime. Që kjo të ndodhë është brenda të mundshmes. Tani, gjëja vendimtare është të dimë të bëjmë plane: nëse diçka na shqetëson, le të hartojmë një plan për ta trajtuar atë sfidë. Të bësh këtë do të na bëjë njerëz proaktivë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
