Përgatiti Rudina Koromani, Psikologe Klinike
Xhelozia është një gjendje emocionale komplekse e përkufizuar si kërcënim i perceptuar i humbjes së një marrëdhënieje me një rival imagjinar ose real, i cili manifestohet me komponentë emocionalë, njohës dhe sjellor.
Xhelozia sjell me vetë një përzierje emocionesh si ankthi, shqetësimi, trishtimi, zemërimi, urrejtja, keqardhja, turpi, hidhërimi dhe zilia që mund të konsiderohen në një vazhdimësi, nga reagime normale në sjellje patologjike.
Xhelozia e sëmurë merr nuanca patologjike, kur devijon nga xhelozia “normale” kur përvoja emocionale bëhet jonormale: si akuza dhe marrje në pyetje, telefonata të përsëritura, kontrollimi i telefonave, vizita të befasishme, sjellje persekutuese, ndalime të partnerëve për të parë miqtë e tyre e për të dalë vetëm apo të veshin rroba të caktuara, rrëmojnë rrobat dhe sendet personale… deri në inspektime të hollësishme për të gjetur prova dërrmuese të tradhtisë së partnerit.
Njerëzit xhelozë patologjikë izolohen dhe zhvillojnë një sërë simptomash: ndjenja pafuqishmërie, pasivitet ekstrem, përjetojnë ankth dhe depresion të cilat mund të nxisin abuzimin me alkoolin e substanca të ndryshme.
Foto ilustruese nga thrilleri psikoseksual “Tërheqje fatale” , 1987, ku personazhi kryesor (Glenn Close) shfaq një profil të çrregullimit kufitar të personalitetit
Diagnoza e xhelozisë patologjike
Xhelozia patologjike ka disa karakteristika që e dallojnë atë nga xhelozia normale. Për të qenë i tillë duhet të jetë i tepruar, ndërhyrës dhe i pajustifikuar.
Dyshimi dhe Paranoja bëhen tipare përcaktuese ku siguria është e paefektshme dhe kontrolli i sjelljes së partnerit bëhet obsesiv.
Në nivelin diagnostik portretizohet si pjesë e psikopatologjisë Obsesiv-Kompulsive ose si një çrregullim zhgënjyes i tipit xhelozi.
Por mund të jetë gjithashtu një komponent i çrregullimeve të shumta psikopatologjike, si varësia nga substancat ose alkoolizmi, skizofrenia, depresioni, çrregullimet organike (Alzheimer, Parkinson, tumoret e trurit, etj.), ose mund të jetë një efekt anësor i trajtimeve me ilaçe.
Diagnoza diferenciale në të ashtuquajturën xhelozi obsesive, në krahasim me çrregullimin deluzional, personi e di se nuk ka prova të tradhtisë. Pavarësisht kësaj, ai nuk mund të ndalojë mendimet ndërhyrëse dhe sjelljet kontrolluese duke e menduar xhelozinë si të papranueshme, të huaj dhe të turpshme. Ndërkohë që tek çrregullimi deluzional me tema xhelozie personi nuk e në dyshim vërtetësinë e dyshimit. Shpesh ka kujtime të rreme, interpretime të çuditshme të sjelljes së partnerit dhe përpjekje për të nxjerrë një rrëfim.
Xhelozia patologjike (ose obsesive) diagnostikohet (kur komponenti deluziv nuk është i pranishëm) brenda spektrit obsesiv-kompulsiv, duke identifikuar mendimet ndërhyrëse, të përsëritura dhe irracionale për tradhtinë e partnerit si obsesione dhe kontrolle.
Megjithatë, megjithëse fenomenologjia teorikisht mund të jetë e ngjashme me atë të çrregullimit obsesiv-kompulsiv (OCD), është e gabuar të diagnostikohet ky manifestim i simptomave si OCD.
Mendimet ndërhyrëse janë më tepër të ngjashme me të ashtuquajturën Paranojë, pasi në bazë të mendimeve ekziston dyshimi e mendime që e mbajnë personin “funksional” në fusha të ndryshme të jetës, por me një polarizim të fortë të mendimit: Dyshim për pabesi.
Bërthama personologjike, megjithatë, mbetet diskriminuesi diagnostik që duhet marrë fort në konsideratë kur përballemi me një manifestim simptomatik siç është xhelozia obsesive.
Xhelozia obsesive shihet e manifestuar dhe në disa çrregullime të personalitetit, si:
-Çrregullimi i personalitetit kufitar, ku frika e tepruar e braktisjes është dominuese
-Çrregullimi paranojak i personalitetit ku tjetri perceptohet si mashtrues
-Çrregullimi i personalitetit të varur ku frikëra të forta të ndarjes e bëjnë pacientin të përjetojë një gjendje alarmi intensive me mendimin se tjetri mund të largohet
Lidhur me trajtimin e xhelozisë obsesive është e rëndësishme t’i kushtohet vëmendje jo vetëm fenomenologjisë së simptomave, por edhe komponentëve kognitiv dhe substratit personologjik.
Psikoterapia është trajtimi i zgjedhur për zgjidhjen e shkaqeve të xhelozisë obsesive.
Psikoterapia kognitive sjellore ka rezultuar efikase në përmirësimin e vetëkontrollit dhe të menaxhimit në komponentin kognitiv-emocional të xhelozisë, ndërkohë që qasja e Skema Terapi ka dëshmuar efektivitet në eliminimin e modeleve jofunksionale që besohet se janë baza e pasigurisë ndaj partnerit.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
