Fjala “emocion” duket se është dëgjuar shumë shpesh ndër ne vitet e fundit në lidhje me fëmijët, marrëdhëniet – erotike, miqësore, punën, veten, etj. Por si përcaktohet vërtetë emocioni? Por edhe me çfarë lidhet kur e përjetojmë?
Emocionet, megjithatë, nuk vijnë “vetvetiu” dhe as nuk janë të pranishme “vetëm”. Kjo do të thotë se ato shoqërohen nga situata të tjera, jashtëzakonisht të rëndësishme, të cilat rrisin ndjenjat fillestare që ndiejmë pas një ngjarjeje të veçantë. Këto situata përfshijnë ndryshime trupore, gjuhën e trupit dhe shprehjet e fytyrës, si dhe sekuencat tona njohëse ose thjesht mendimet tona.
Lidhur me ndryshimet trupore, të gjithë ne perceptojmë përmes përvojës sonë se kur ndiejmë një emocion të caktuar, trupi ynë reagon në një mënyrë të caktuar. Për shembull, kur jemi të frikësuar mund të ndiejmë ndryshime në rrahjet e zemrës (zemra rreh më shpejt), shtrëngim në gjoks, marramendje, djersë të ftohta etj. Kur zemërohemi, fytyra jonë skuqet, ndiejmë një presion mbi kokën tonë, rrahjet e zemrës ndryshojnë (shpejtohen), e kështu me radhë. Këto janë, pra, gjendje emocionale, të cilat lidhen ngushtë me ndryshimet që ndodhin në trupin tonë.
Këto ndryshime trupore kanë një bazë të fortë biologjike, pasi ato shoqërohen me zona të veçanta të trurit dhe përfshijnë Sistemin Nervor Autonomik (ANS). Stimulimi i trupit është normal kur ne përjetojmë një përvojë të veçantë subjektive.
Sa i përket gjuhës së trupit dhe veçanërisht shprehjeve të fytyrës, ne e dimë se fytyra e njeriut mund të prodhojë deri në 7000 shprehje të ndryshme. Ky numër mund të duket i tepërt në fillim, por ai i ka shërbyer në të kaluarën dhe vazhdon t’i shërbejë, një qëllimi të rëndësishëm – përshtatjes së njeriut në mjediset shoqërore dhe zhvillimin e komunikimit të ndërsjellë. Shprehjet e fytyrës lehtësojnë shprehjen e dukshme të emocioneve përmes shumëllojshmërisë dhe mundësive të mëdha të ofruara nga kontraktimet dhe lëvizjet e ndryshme të muskujve të fytyrës.
Në fakt, një sërë të dhënash kërkimore na kanë dhënë njohurinë se shprehjet emocionale të fytyrës kanë një bazë të fortë biologjike, pasi emocionet themelore, qendrore, të tilla si gëzimi, trishtimi, zemërimi, frika, befasia dhe neveria mund të njihen me sukses në kultura dhe qytetërime të ndryshme, që i shërbejnë mbijetesës së specieve njerëzore. Sidoqoftë, megjithëse ekziston një lidhje e fortë midis emocioneve specifike dhe shprehjeve të veçanta të fytyrës (p.sh. kur ndihemi të lumtur, buzëqeshim), është e rëndësishme të mbani mend se situatat shoqërore dhe mjedisi në të cilin jetojmë mund të ndryshojnë lidhjen emocionale fillestare të fytyrës, shprehjen dhe ndryshimin e kuptimit të saj. Kjo na tregon fuqinë e ushtruar nga vetë mjedisi ynë, madje edhe në diçka që mund të konsiderohet e natyrshme dhe universale.
Por elementi që mund të dallojë emocionet, edhe pse i ndiejmë ato, është përpunimi njohës që ndjek çdo person. Kjo do të thotë, që mënyra se si ai interpreton një ngjarje ndikon në përgjigjen e tij emocionale.
Lidhja e mendim- emocionit, na jep mundësinë të kuptojmë se sa i rëndësishëm është roli i vlerësimit tonë njohës të një situate, që shoqërohet me përgjigjen tonë emocionale përmes një sërë emocionesh dhe një gamë të gjerë të intensitetit të emocioneve.
Një ngjarje, diçka që ndodh, shkakton ndryshime fizike dhe mendime të caktuara. Ky kombinim çon në përjetimin e një ose disa emocioneve. E thënë thjesht, mënyra se si mendojmë për këtë ngjarje që ka ndodhur mund të na bëjë të ndiejmë emocione specifike. Për shembull, nëse e marr qenin tim për një shëtitje (ngjarja) dhe mendoj se zinxhiri do më shkëputet nga duart, unë do të humbas qenin tim (vlerësimi/mendimi njohës), do të ndiej ankth dhe trishtim (ndjenja). Duke ndjekur të njëjtin shembull, nëse e marr qenin tim për një shëtitje (ngjarja) dhe mendoj se ky aktivitet është një orë relaksi për mua pas punës (vlerësimi/të menduarit njohës), do të ndihem e qetë dhe e kënaqur. Kështu, ne e kuptojmë se sa e fuqishme është mënyra sesi përpunojmë dhe interpretojmë situatat tona të jetës, pasi lidhet drejtpërdrejt me atë se si ndihemi.
Çdo njohuri që marrim për veten është e rëndësishme. Na ndihmon të shikojmë dhe kuptojmë pak më shumë nevojat, dëshirat tona të brendshme, por edhe të metat tona.
Duke ditur që përpunimi mendor mund të “nënshtrojë” emocionet, pse vazhdojmë ta përdorim këtë tipar njerëzor kryesisht për situata negative? Le të imagjinojmë të gjithë se sa gjëra të ndryshme do të ishin nëse e përdorim për të pastruar jetën tonë të përditshme, për t’u ndier mirë, për të qenë të lumtur me jetën tonë, për të qenë funksionalë.
Ne të gjithë kemi fuqinë për ta bërë këtë, për sa kohë që marrim një vendim.
Pra, si do të dëshironit të ndiheshit në jetën tuaj?
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
