Qytetërimi ka qenë dhe është i përshkuar nga një kataklizëm, dhe jo vetëm për faktin se shumë njerëz kanë vuajtur nga një virus i tmerrshëm dhe se shumë kanë vdekur nga ky virus, por edhe sepse ndikimi i Covid-19 ka minuar paprekshmërinë e pretenduar, si dhe disa siguri e hierarki vlerash.
Me siguri mund të keni lexuar diku tjetër “përsëritjet” e dëmtimeve të panumërta që ka sjellë pandemia, por do të doja t’ju kujtoja përmes fjalëve të peshkopit Derio disa muaj më parë: “Në realitet, jeta e të gjithëve po na thotë të mendojmë për gjëra më urgjente: dhimbjen e atyre që kanë humbur një anëtar të familjes, pa mundur t’i japin lamtumirën; ankthin e atyre që kanë humbur punën e tyre dhe luftojnë për të siguruar jetesën; peshën e atyre që kanë mbajtur mbyllur biznesin gjatë gjithë kësaj kohe; nxënës që nuk mund të ndiqnin rregullisht shkollën; prindër që duhet të kujdesen për fëmijët e tyre që kanë qëndruar në shtëpi gjatë gjithë ditës; rimëkëmbja ekonomike me varfërimin e përgjithshëm [ …]”.
Fjalët e tij më goditën nga disa këndvështrime: mund të dukesha i njëanshëm, si klerik, por në realitet, këto fjalë mund të befasojnë edhe një katolik! Imzot Derio ishte shumë rëndë për shkak të infektimit nga Covid-19: një mundësi për të për rindërtimin e mrekullueshëm të një hierarkie vlerash në qendër të së cilës vendosi qenien njerëzore.
Kriza dhe udhëkryqi: njerëzore apo çnjerëzore?
Në masmedia, në mediat sociale, në botime, në shumë transmetime, titujt që vëmë re janë të kësaj natyre: “Bota që do të jetë. E ardhmja pas virusit”, “E ardhmja që ëndërrojmë pas Koronavirusit”, “Si do të jetë bota pasi të ketë mbaruar e gjithë kjo?”. Për shumë është e qartë, megjithëse jo për të gjithë. Kantautori Francesco Guccini deklaroi gjatë një transmetimi në radio se “nuk do të jemi më mirë. Është në natyrën njerëzore të harrojë shpejt tragjeditë e së kaluarës, në mënyrë që të rifillojë jetën si gjithmonë”. Për teologun e çlirimit Leonardo Boff, megjithatë, “pas Koronavirusit nuk do të jetë më e mundur të vazhdohet projekti i kapitalizmit si një mënyrë prodhimi, as e neoliberalizmit si të shprehurit politikisht të tij”.
Shkrimtari Michel Houellebecq u tha gazetave: “Nuk besoj gjysmë sekonde në deklarata të tilla si “asgjë nuk do të jetë përsëri e njëjtë”. Përkundrazi, gjithçka do të mbetet saktësisht e njëjtë”, nëse vërtet nuk përkeqësohet. Ndërsa regjisori i filmit David Lynch në një intervistë argumentoi se, “të gjithë do të jemi më shpirtërorë dhe të sjellshëm”. Sidoqoftë, të dy frontet duket se përballen me një “mangësi” në perspektivë, sikur diçka duhet të ndodhë ose të mos ndodhë në mënyrë të pashmangshme.
Megjithatë, për çfarë mund të ndodhë, duket shumë më interesante, madje edhe më tërheqëse sesa profecitë qetësuese, mjaft të përhapura. Jemi në një moment të së vërtetës dhe lirisë së madhe, nuk do të shkojë në një mënyrë apo në një tjetër, thjesht jemi në një udhëkryq dhe do të jemi ne, njerëzit e lirë, që do të zgjedhim cilin drejtim të marrim: qoftë më njerëzor apo atë më çnjerëzor. Kjo është një mundësi e shkëlqyeshme për të ushtruar në mënyrë efektive përparësinë e ndërgjegjes, por për një gjë do të jemi të bashkuar: zgjidhja drejt një humanizmi më të lartë do të jetë e mundur nëse ndërmerret së bashku.
Të zgjedhësh kuptimin në ngjarjet ekzistenciale
“Të qenit njeri do të thotë t’i drejtohesh diçkaje që është përtej vetes, që është ndryshe nga ti, diçkaje ose dikujt: një kuptim që duhet të realizohet”. Mendimi i psikiatrit austriak Frankl, themelues i logoterapisë na tregon se nevoja për të zgjedhur një “kuptim” është universale në qenien njerëzore: jep kuptim, qëllim, vlerë personale në jetë. Ky studim shoqëron të gjitha fazat e ciklit jetësor të një personi dhe shfaqet dukshëm në situata kritike. Kuptimi mund të ruhet, rizbulohet dhe përforcohet, por mbi të gjitha përmes zgjedhjes së lirë ushtrojmë një pushtet mbi ngjarjet, duke përcaktuar kështu një cilësi më të mirë të jetës. Frankl në një përvojë krizash ekstreme, siç ishte burgosja e tij në një kamp përqendrimi nazist, e cila dëshmon për mbizotërimin e lirisë së brendshme ndaj asaj të jashtme: “U bë skllav i ndikimeve të botës së kampit, në zhvillimin e karakterit të tij, individi i vetëm që ka rënë më parë shpirtërisht dhe njerëzisht; por që rrëzonte vetëm ata që nuk kishin mbështetje të brendshme”.
Frankl, me dëshminë e jetës së tij dhe punën si terapist, na kujton se të gjithë mund të ‘zgjedhim’ një kuptim që të na shpëtojë në kohë të vështira. “Çdo gjë mund t’i merret një burri, me përjashtim të një gjëje: të fundit të lirive njerëzore: të jesh në gjendje të zgjedhësh qëndrimin e dikujt në çdo situatë të caktuar, edhe nëse vetëm për disa sekonda”. Mbi të gjitha, kriza është gjithashtu një dhuratë, e aftë të rikthejë lirinë që na ka rrëmbyer rutina dhe pamëshirshmëria e jetës së përditshme. Kriza, siç shpreh kuptimi i drejtpërdrejtë i fjalës greke, është në thelb një “zgjedhje”: vetë pandemia pra, ishte jo vetëm bartëse e vdekjes dhe vuajtjeve, por edhe e një dhurate, na bëri përsëri të jemi protagonistë të së ardhmes sonë.
Një civilizim pa kriza është një civilizim që po vdes, i cili ka hequr dorë nga e drejta / detyra për të zgjedhur, për të vendosur. Albert Einstein thoshte se “Bezdia e njerëzve dhe e kombeve është përtacia në kërkimin e zgjidhjeve dhe rrugëve për të dalë. Pa krizë nuk ka sfida, pa sfida jeta është një rutinë, një agoni e ngadaltë. Pa krizë nuk ka asnjë meritë. Të flasësh për një krizë do të thotë ta rritësh atë, dhe të heshtësh në krizë do të thotë të lartësosh konformitetin. Në vend të kësaj, le ta përfundojmë njëherë e përgjithmonë krizën e vetme të rrezikshme, e cila është tragjedia e mos dashurisë për të luftuar dhe për ta kapërcyer atë”.
Epikteti, filozof i dashur dhe i cituar gjithashtu nga shumë mendimtarë të lashtë dëshmoi me jetën e tij se faktet në vetvete nuk janë pozitive ose negative, por ne mund të vendosim kuptimin se si duam t’i interpretojmë ato. Ai jo vetëm që pohoi se na takon ne t’i interpretojmë ato, por gjithashtu duhet të kemi besim se, duke zgjedhur leximin pozitiv të fakteve, do të jemi më pranë së vërtetës, sepse një dorë e dashur hyjnore fshihet pas historive tona.
Botuar në Revistën “Psikologjia”, Nr. 161
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
