Kur na ndodhin gjëra negative, na pëlqen të besojmë se mund t’i ndryshojmë, të ndikojmë në rrjedhën e tyre dhe t’i kthejmë në diçka pozitive. Por nuk është gjithmonë kështu, pasi edhe kur njerëzit mendojnë se nuk kanë kontroll mbi atë që ndodh, ata priren të heqin dorë dhe të pranojnë fatin e tyre. Ne po flasim për besime kufizuese… kufij të pavetëdijshëm që na dënojnë me pakënaqësi. Besimet kufizuese janë të gjitha ato mendime që bëhen pengesë për të zhvilluar potencialin tonë.
Meqenëse këto besime priren të jenë të ngulitura në nënndërgjegje, ato nuk janë gjithmonë të lehta për t’u identifikuar, por ato ndikojnë në vendimet, qëndrimet dhe sjelljet tona. Për shembull, nëse mendojmë se “gabimet janë negative”, do të kemi një tendencë për të shmangur disa përvoja, vetëm sepse kemi frikë të bëjmë gabime. Megjithatë, këto përvoja mund të bëhen një burim mësimi ose një mundësi për të bërë një ndryshim pozitiv në jetën tonë.
Besimet kufizuese… frika nga dështimi
Shpesh, ne i vendosim vetes kufij dhe e detyrojmë të jetojmë në jetën tonë të përditshme, në zonën tonë të rehatisë, por duke vazhduar të fantazojmë për atë që mund të kishte ndodhur nëse… “Besimet kufizuese nuk janë gjë tjetër veçse” perceptime të kushtëzuara që fillojnë të formohen në vitet e para të jetës, falë përvojave të ndryshme që kemi si fëmijë; në fakt, çdo përvojë regjistrohet në një nivel emocional dhe ruhet në tru, me qëllim të mbijetesës dhe na ndihmon të dimë se si të përballemi me një situatë kur ajo ndodh dhe në thelb, ata përpiqen në çdo mënyrë të shmangin një dhimbje ose përvojë të dëmshme për personin.
Në këtë drejtim është mirë të saktësohet se këto besime nuk janë dogma absolute që nuk mund të vihen në dyshim, përkundrazi, krejt e kundërta. Ato janë vetëm përfundimi i përvojave tona të fëmijërisë, adoleshencës dhe në përgjithësi të së shkuarës, pra absolutisht subjektive. Prandaj, nëse prindërit tanë përcjellin mesazhin se “bota është e rrezikshme” ose se “njerëzve nuk mund t’u besohet”, ne do t’i përfshijmë ato besime në nënndërgjegjen tonë dhe do të veprojmë në përputhje me rrethanat.
Për të kuptuar më mirë konceptin, le të imagjinojmë një ajsberg: maja që del nga uji është pjesa jonë e ndërgjegjshme, gjithçka që është e zhytur (dhe shumë më e madhe dhe më e fuqishme) është pjesa e pavetëdijshme, ndërsa ajo që e bën ajsbergun të lëvizë (d.m.th. rryma detare) janë bindjet tona. Kur na duhet të vendosim diçka, procesi zhvillohet në mënyrë krejtësisht të pavetëdijshme dhe automatike; ndoshta ne marrim vendime me vetëdije, mendojmë për të, por gjithçka që na bën të vendosim diktohet nga bindjet ose frika jonë e thellë.
Studimet e para mbi pafuqinë e mësuar u kryen te kafshët. Psikologu Martin Seligman pa se kur ato i nënshtroheshin vazhdimisht stimujve negativë dhe nuk ishin në gjendje të shpëtonin, në një moment ndaluan përpjekjet për të shmangur stimulin, hoqën dorë dhe vepruan sikur të ishin krejtësisht të pafuqishëm. Më e keqja është se, kur iu dha mundësia për të shpëtuar, nuk e shfrytëzuan atë, sepse në të kaluarën kishin mësuar se nuk mund të shpëtonin.
Historia e elefantit të lidhur me zinxhir nga Jorge Bucay shpreh plotësisht konceptin e besimit kufizues
“Kur isha i vogël e kam dashur cirkun. Më pëlqenin shfaqjet me kafshë dhe kafsha që më magjepsi më shumë ishte elefanti. Më bëri përshtypje përmasat dhe forca e tij e madhe. Por pas shfaqjes, teksa dola nga tenda, u habita kur pashë kafshën të lidhur me zinxhir në një shtyllë të futur në tokë. Zinxhiri ishte i trashë, por shtylla ishte një copë e vogël druri e mbjellë disa centimetra thellë. Ishte e qartë se një kafshë e aftë për të shkulur një pemë të lashtë mund të çlirohej lehtësisht nga ai kunj dhe të shpëtonte. Pse nuk e shkul dhe të iki? – pyeta prindërit e mi”.
Ata më thanë se nuk e bënte sepse ai ishte i trajnuar. Përgjigjja nuk më kënaqi. Po të ishte trajnuar, pse e mbanin të lidhur? – pyeta të afërmit dhe mësuesit. Kaloi shumë kohë përpara se dikush shumë i mençur të më jepte një përgjigje bindëse: – Elefanti i cirkut nuk ikën, sepse është lidhur në një kunj të ngjashëm që kur ishte shumë i vogël. Pastaj imagjinova elefantin e porsalindur të lidhur në një shtyllë. Me siguri kafsha po tërhiqej në mënyrë të dëshpëruar duke u përpjekur të çlirohej. Kur mbaroi dita ai duhet të ketë qenë i rraskapitur, sepse ajo shtyllë ishte shumë më e fortë se ai. Të nesërmen do të provonte sërish pa dobi dhe ditën e tretë e njëjta gjë. Dhe vazhdoi kështu derisa, një ditë i trishtuar, elefanti pranoi pafuqinë e tij dhe iu dorëzua fatit. Që atëherë, elefantit i kishte lënë përshtypje kujtimi i pafuqisë së tij. Dhe akoma më keq, ai nuk dyshoi më në atë kujtim dhe nuk u kthye më për të provuar forcën e tij”.
Pa dyshim edhe ne jemi viktima të besimeve kufizuese. Ne mund të jetojmë të lidhur me zinxhirë në pole që na privojnë lirinë, veçanërisht kur mendojmë se nuk mund të bëjmë disa gjëra, thjesht sepse dikur u përpoqëm dhe dështuam. Në atë moment ne shënuam qartë mesazhin “Nuk mund ta bëj” në mendjen tonë. Në fakt, është një situatë mjaft e zakonshme tek personat në depresion dhe ata që janë viktima të dhunës.
Pse nuk jemi në gjendje të reagojmë në situata të caktuara?
Martin Seligman shpjegon se ne nuk jemi në gjendje të reagojmë ndaj situatave të dhimbshme sepse në një moment gjatë rrugës, pasi përpiqemi të ndryshojmë rrjedhën e gjërave pa marrë rezultatet e pritura, bëhemi të frenuar dhe biem në një gjendje pasiviteti. Me fjalë të tjera, kur ndihemi të pafuqishëm dhe besojmë se nuk ka zgjidhje, ne dorëzohemi deri në atë pikë sa nuk jemi në gjendje të shohim mundësitë për ndryshim.
Në njëfarë kuptimi, ky automatizëm jofunksional bëhet një lloj mekanizmi i përshtatjes psikologjike. Kur ndiejmë se forcat po na lënë, ne nuk jemi në gjendje të vazhdojmë të përballojmë kaq shumë dhimbje dhe vuajtje, kështu që zvogëlojmë nivelin e aktivizimit për të ruajtur ato pak burime të mbetura. Në fakt, paaftësia për të reaguar është gjithmonë rezultat i një përkeqësimi të thellë psikologjik.
Besimet kufizuese, simptomat
Ekzistojnë katër fusha kryesore të përfshira në besimet kufizuese: motivuese, njohëse, emocionale dhe të sjelljes. Këto krijojnë një sërë mendimesh, ndjenjash dhe sjelljesh të veçanta.
-Humbim motivin për të vazhduar luftën, duke iu dorëzuar rrethanave. Me fjalë të tjera, ne supozojmë rolin dhe mentalitetin e viktimës, i cili manifestohet në nivelin e sjelljes përmes një apatie të thellë.
-Ne nuk mësojmë nga gabimet, ndiejmë se nuk mund të bëjmë asgjë për të përmirësuar situatën tonë dhe ne e konsiderojmë fatin tonë të pandryshueshëm. Gabimet pushojnë së qeni mjete për rritje dhe bëhen prova të ekzistencës së fatalitetit.
-Ne biem në depresion dhe dëshpërim të thellë duke zhvilluar një pikëpamje pesimiste për botën. Bëhemi të bindur se nuk mund të dalim nga ajo situatë.
-Ne dështojmë të marrim vendime të rëndësishme sepse besojmë se nuk mund ta ndryshojmë rrjedhën e jetës dhe nuk kemi kontroll mbi të, kështu që mbyllemi në vetvete dhe kalojmë në mënyrë pasive rrethanat.
Siç është përmendur tashmë, shumë nga besimet tona kufizuese vijnë nga fëmijëria, por të tjerat u formuan nga përgjithësime të gabuara që bëmë për situata specifike. Për shembull, nëse kemi bërë një gabim në punë, mund ta përdorim atë për të mbështetur besime si “Unë nuk jam mjaftueshëm i mirë” dhe “Nuk vlej asgjë” ose mund ta shohim atë nga një këndvështrim pozitiv që na bën të punojmë për të përmirësuar aftësitë tona.
Në të shumtën e rasteve, vetë ngjarjet nuk kanë konotacione pozitive apo negative, ne ua japim atyre sipas pritshmërive, ndjenjave dhe natyrisht, përvojave jetësore që kemi pasur. Në disa raste, besimet kufizuese mbajnë një barrë të rëndë emocionale, pasi ato krijohen nga përvoja traumatike. Pra, edhe nëse e dimë nga pikëpamja njohëse se një mendim i caktuar është i rremë, ne do të vazhdojmë ta besojmë atë. Në këtë pikë, ne mund t’u drejtohemi terapive specifike të afta për të çliruar shqetësimin emocional që lidhet me besimin, siç është teknika EDR, një teknikë që na ndihmon të përpunojmë përvojat më të vështira që lidhen me besimet kufizuese, ripërpunimin e ngjarjes në trurin tonë dhe largimin e ngarkesës emocionale.
Cilat janë shtrembërimet më të zakonshme kognitive?
Në themel të besimeve kufizuese janë zakonisht shtrembërimet njohëse dhe mënyrat e gabuara të përpunimit të ngjarjeve që shkaktojnë probleme emocionale. Më të shpeshtat janë:
Mendimi i polarizuar. Interpretimi i ngjarjeve në terma absolutë, pa marrë parasysh pikat e ndërmjetme, mund të çojë në besime të tilla si: “vetëm gjëra të këqija më ndodhin”.
Mbi-përgjithësim. Nxjerrja e konkluzioneve bazuar në raste të izoluara dhe shtrirja e tyre në të gjitha situatat zakonisht çon në arsyetime globale si: “askush nuk më pëlqen”.
Abstraksion selektiv. Përqendrimi vetëm në disa aspekte të situatës, pothuajse gjithmonë në aspektet negative, duke injoruar aspektet pozitive, gjeneron besime të shumta kufizuese, si: “performanca ime ishte katastrofike”.
Vetëakuzë. Marrja e fajit për gjithçka që ndodh e bën personin të mendojë se nuk është mjaftueshëm i mirë në asgjë, duke zhvilluar besime të tilla si “Unë jam shumë i ngathët”.
Arsyetimi emocional. Nxjerrja e përfundimeve bazuar në atë se si ndihemi në vend që të analizojmë realitetin qëndron në themel të shumë besimeve kufizuese, të tilla si: “Unë jam i padobishëm”.
Burimi / https://psicoadvisor.com/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
