Shumë nga ju kur të lexoni titullin e këtij shkrimi do pyesni, çfarë ka lidershipi të bëjë më çorape të leshta? Pak durim, lexoni këtë shkrim deri në fund, edhe këtu ka të dhëna shkencore!
Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME, CEO, Academy of Leadership Sciences Switzerland
Kur sot pashë që çorapet e mia, që mi ka thurur Nëna ime e dashur më ishin shtjerrur përfund, u hidhërova, duke marrë parasysh se Nëna ime ka investuar me orë të tëra të m’i thurë këto çorape. Nëna ime thur shumë çorape dhe na i dhuron çdo vit ato dhe na thotë “e di që nuk i mbathni, por unë po bëj punën time”. Më të vërtetë, “më fal Nënë” çorapet e thurura i kam mbathur vetëm kur shkonim me familje në skiim, sepse ato t’i mbajnë këmbët ngrohtë.
Këtë dimër për shkak të pandemisë kam punuar deri tani nga shtëpia dhe të gjitha ligjëratat që kam dhënë, studentët nuk mund të shihnin se çfarë çorapesh kam mbathur, ndaj edhe pse shtëpia jonë ka nxehje dyshemeje, vendosa t’i provoj çorapet që m’i ka thurur Nëna, sepse këmbët ndiheshin mirë në to.
Po të ligjëroja përballë studentëve në ndonjë sallë mësimi, t’ju them të drejtën, unë si “burrë Drenice nuk kisha pas guxim” t’i mbath çorapet e thurura, sepse do kisha frikë mos dikush nga studentët në heshtje do tallej me mua. Tani shumëkush mund të thotë, ku e ka vetëbesimin ky profesori, që po i ligjëron botës tema të tilla, se si të rritet vetëbesimi? Të gjithë ju që shtroni një pyetje të tillë, keni plotësisht të drejtë.
I hidhëruar që m’u kishin shtjerrur çorapet, më erdhi në mendje rektori i shkollës të lartë të shëndetësisë, ish-shefi im, i cili vinte në punë me çorape të leshta, edhe pasi mbathte sandalet. Çdokush nga ne, mbi 120 docentë dhe mbi 900 student e shihnin që rektori ynë dimër-verë mbathte çorape të leshta.
Një ditë vere, shkolla jonë organizoi një festë vjetore për docentë dhe studentë. Duke biseduar me ca studentë dhe studente, më pyet njëra nga studentet që ishte në vitin e parë: “Zotëri Çitaku, cili është rektori këtu?” unë ia shpjegova se cili ishte ai, duke ia përshkruar atë me tiparet që më ranë ndërmend. Ajo e befasuar ma ktheu: “e pa mundur, ai është rektori ynë që mbath çorape të leshta”. “Po ai është” ia ktheva unë. Kjo studentja që më pyeti në gjuhën gjermane, më vonë e kuptova se ishte shqiptare.
Tani të kthehemi te rektori i shkollës tonë, të cilin (unë si shkencëtar ndërkombëtar i lidershipit, zbulues i dy modeleve shkencore rreth kompetencave të lidershipit) e vlerësoj si njërin ndër liderët më kompetentë që kam takuar deri më tani.
Rektori ynë, djalë i një bujku zviceran, ishte rritur në kushte të vështira ekonomike. Ai njëherë në një festë shkolle, më pat treguar se pas shkollës fillore edhe pse ishte nxënës i shkëlqyeshëm, nuk kishte pasur mundësi financiare të vazhdonte shkollimin më tej. Ai për të ndihmuar familjen kishte marrë një punë për të ndihmuar familjen e një bujku, gruaja e të cilit në moshën të re ishte sëmurë nga kanceri dhe kishte disa fëmijë të vegjël. Rektori ynë kishte bërë të gjitha punët e shtëpisë, që zonja e sëmurë nuk kishte fuqi t’i bënte dot. Ai përveç punëve të shtëpisë ishte kujdesur edhe për fëmijët, duke i ndihmuar ata edhe në detyrat e shkollës.
Më vonë, pas ca vitesh, rektori ynë kishte marrë një punë tjetër dhe ndërkohë kishte filluar të shkollohet më tej. Më pas kishte arritur të bëhet edhe rektor i shkollës së lartë të shëndetësisë, në njërën ndër shkollat më të mëdha të kësaj fushe në Zvicrën gjermano-folëse.
Cilat kompetenca të lildershipit e karakterizonin rektorin tonë?
Përgjegjësia sociale dhe Empatia: Ai kishte një «nuhatje» të tejzhvilluar ta ndjente situatën e çdo docenti apo studenti. Kjo fushë e lidershipit, pra përgjegjësia sociale ka dalë në modelin tonë shkencor të kompetencave të lidershipit (ku kemi investiguar lidere/lidër kyç nga gjashtë shtete: CH, A, D, USA, CA, UK) në radhë të parë (Çitaku et al., 2012).
Inovacioni: Rektori ynë ishte shumë i qetë, kurrë nuk e kam parë të ketë humbur durimin dhe të ketë folur më zë të lartë, as në situatat më stresuese. Edhe ky domen i lidershipit, pra inovacioni, doli në radhën e dytë në modelin tonë shkencor të lidershipit, të cekur më lart (Çitaku et al., 2012).
Sipas zbulimeve më të reja nga neuroshkenca (Rock, 2008) truri ynë ka nevojë për qetësi, vetëm kështu ai mund të jetë kreativ dhe inovativ. Lidershipi në këtë kontekst ka një rëndësi vitale, nëse liderja /lideri janë të qetë dhe shpërndajnë një kulturë qetësie në organizatë, aty rritet kreativiteti dhe inovacioni. Noeuroshkenca na mëson se falë neuroneve-pasqyruese, nëse ne jemi të qetë e shpërndajmë këtë dukuri edhe tek njerëzit rreth nesh. Nëse ne jemi të stresuar dhe të frikësuar, po ashtu shpërndajmë stres dhe frikë në mjedisin tonë.
Vetë- Menaxhimi: Rektori ynë ishte i pari që vinte në zyrë nga të gjithë ne dhe shkonte në shtëpi i fundit nga ne. Ai po ashtu ishte shumë i përmbajtur edhe në situatat më stresuese, dëshmi kjo që tregon se ai posedonte një inteligjencë emocionale të lartë, parakusht ky të jesh lidere/lider kompetent (Çitaku et al., 2012, Goleman 1995).
Menaxhimi i Punës: Rektori ynë posedonte aftësi udhëheqjeje që t’i tejkalojë barrierat që vinin qofshin ato interne apo eksterne. Brenda pesë viteve ne kishim dy herë ndërrim radikal të kurrikulës, që paraqet një stres të madh për të gjithë docentet dhe udhëheqësit e instituteve. Ndërrimi i kurrikulave është çdo herë i shoqëruar më barriera të mëdha, posaçërisht nga brenda, sepse docentet kanë frikë nga ndërrimi, sepse mund të humbasin ndonjë privilegj që kanë pasur paraprakisht. Ky domen i kompetencave të lidershipit ishte po ashtu prezent në modelin tonë të lidershipit (Çitaku et al., 2012).
Orientimi i drejtë: Rektori ynë na trajtonte të gjithëve njësoj. Ai ishte transparent në ndarjen e shpërblimeve të merituara, kishte aftësi dëgjimi dhe përshtatjeje të situatës dhe respektonte diversitetin, autenticitetin dhe autonominë tonë, duke e çmuar këtë si burim njerëzor për kreativitet dhe inovacion. Edhe ky domen i lidershipit ishte prezent në modelin tonë të lidershipit të cekur më lart. (Çitaku et al., 2012).
Integriteti, besueshmëria dhe autenticiteti: Në modelin tonë të dytë “Modeli i Kompetencave të Lidershipit Drenica” (Çitaku dhe Ramadani, 2020) këto kompetenca dolën në radhë të parë. Rektori ynë posedonte të gjitha këto kompetenca, ishte njeri që mund t’i besoje pa asnjë dyshim.
Kur një lider fiton besimin tek ata që ai udhëheq, siguria e trurit të punëtorëve në organizatë rritet, po ashtu rritet edhe kreativiteti, inovacioni. Të gjitha këto mundësojnë rritjen e cilësisë dhe të rezultateve (Rock, 2008; Çitaku dhe Hyseni, 2020).
Reflektim dhe Konkludim
Karakteristikat e udhëheqjes që demonstronte rektori ynë, i kam ilustruar më të dhënat më të reja shkencore nga fushat e lidershipit, neuroshkencës, neurolidershipit dhe inteligjencës emocionale. Shtrohet pyetja, a lindin lideret/liderët si lider/e apo ato/ata jeta dhe rrethanat i bëjnë të tillë?
Shkenca e lidershipit dhe e inteligjencës emocionale na tregojnë se të dy faktorët e cekur më lart janë të rëndësishëm, por shumë më shumë dominon faktori i dytë. Lideret/liderët kompetentë/e nuk bëhen për një ditë. Lidershipi është proces që fillon në ditën e parë të lindjes së njeriut dhe përfundon kur ai vdes. Se a do bëhet dikush lidere/lider kompetent, varet nga afiniteti dhe gatishmëria e/i saj/tij për të mësuar, sepse lidershipi mund të mësohet.
Në rastin e rektorit tonë, përveç shkollimit të tij nëpër institute që ofrojnë programe lidershipi, patjetër kishte ndikuar edhe përvoja e tij praktike, p.sh: për të zhvilluar empatinë, përgjegjësinë sociale, vetëmenaxhimin, orientimin etj.
Shtrohet pyetja se a e karakterizojnë efektivitetin e një lidere/lideri veshja dhe mbathja? Përgjigjja është një JO e madhe. Veshja dhe mbathja kanë të bëjnë më kulturën. Në kulturën e Zvicrës por edhe të shumicës së vendeve perëndimore, veshja është shumë e thjeshtë, pavarësisht se sa para ke dhe çfarë pozicioni apo statuti shoqëror ke.
Dihet që vendet ekonomikisht të varfra siç janë ato të lindjes, të jugut, ato latine dhe afrikane i kushtojnë shumë rëndësi veshjes dhe pedantërisë.
Njerëzimi don lidere/lider efikasë, pra më rëndësi është se çfarë koke bart kostumi me kravatë apo çorape të leshta.
Populli ynë thotë «mos i shiko gunën, por punën». Një koleg bashkëpunëtor i imi nga Las Vegas (Nthan, 2014) në një TED-ligjeratë mes të tjerash thotë: «Mos vlerëso librin vetëm nga kaptinat e tij, pra pa e lexuar fare» (Nthan, 2014).
Fatkeqësisht, bazuar në të dhënat më të reja nga neuroshkenca, truri ynë edhe pse është tejet efektiv dhe i mençur, ka edhe shumë paragjykime të shumta. Njëra nga këto paragjykime është se ne marrim vendime pa e marrë informacionin e plotë rreth një fenomeni apo rreth një njeriu, në rastin tonë ne i shikojmë vetëm «çorapet e leshta» duke anashkaluar kualitetet e asaj apo atij që i ka mbathur këto çorape.
Pyetja tjetër që mund të shtrohet në ketë kontekst është, vallë a janë çorapet e fabrikuara më të mira dhe më kualitative se çorapet e leshta që me shumë përkushtim dikush nga të dashurat/dashurit tonë i kanë thurur më qëllim që këmbët tona të ndjejnë ngrohtësi?
Referencat:
Çitaku, F., Violato, C., Beran, T., Donnon, T., Hecker, K., & Cawthorpe, D. (2012).Leadership competencies for medical education and healthcare professions:population-based study. BMJ Open, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22457482/.
Çitaku, F. Hyseni, A. (2020). Efekti i Besueshëmrisë-Të dhënat më të reja nga Neuroshkenca. Gazeta Blic. https://www.google.com/search?client=firefox-b-d…
Çitaku, F., Ramadan, H. (2020). Leadership Competency Model-Drenica: Generalizability of Leadership Competencies.International Journal of Organizational Leadership, 2020, Volume 9, Issue 3, Pages 152-16210.33844/ijol.2020.60502. https://ijol.cikd.ca/article_60503.html.
Goleman D. (1995) Emotional intelligence, Random House Inc., New York.
Nathan, A. (2014). Because you can, you absolutely should: – YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=tm2BzOLfnOw.
Rock, D. (2008). SCARF: a brain-based model for collaborating with and influencing others. Neuro Leadership Journal, 1(1), 44–52.
Rreth autorit: Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME (Uni Bern)Themelues i Akademisë së Shkencave të Lidershipit në Zvicer, Cyrih (www.alssedu.ch); Shkënctar i Lidershipit dhe Inteligjencës Emocionale; Profesor për PhD, Msc. dhe MAS. Zbulues i Modelit te Lidershipit sipas Çitakut në shtetet: Zvicer, Gjermani, Austri, USA, Kanada dhe Britani të Madhe. Bashkëzbulues i Modelit të Kompetencave të Lidershipit Drenica. Kontakti: [email protected]; www.alss-edu.ch.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
