Përgatiti Esmeralda Birçaj, eksperte e shëndetit mendor
Kur dikush na bën keq, përfiton nga ne ose na manipulon, mund të ndiejmë nevojën të përdorim mbiemra negativë për t’i gjykuar ata. Këto karakterizime shprehin një reagim emocional që funksionon si një deflator dhe shërues për egon, duke ndihmuar në vendosjen e kufijve dhe rindërtimin e ndjenjës së vetë-afirmimit. Deri në një pikë kjo është e kuptueshme dhe e pranueshme.
Por pasi ka kaluar ai reagimi i parë, të vazhdosh të gjykosh dikë duke e quajtur toksik, të lig, bastard apo çfarëdo tjetër, tregon se nuk e kemi kuptuar që tjetri sillet në këtë mënyrë jo me dëshirë, por sepse vuan nga një lloj çrregullimi.
Çrregullimet më të shpeshta që i bëjnë njerëzit të sillen keq janë çrregullimet antisociale, narcisiste dhe paranojake, ndonjëherë edhe demenca, por edhe skizofrenia. Ata që vuajnë nga sëmundje të tilla sillen në mënyrë të rrezikshme, antisociale ose i shfrytëzojnë dhe manipulojnë të tjerët për përfitimin e tyre.
Në të gjitha këto raste reagimi ynë i parë është t’i gjykojmë këta njerëz me fjalë të këqija. Por nëse vërtet e kuptojmë dhe kuptojmë se të tjerët nuk sillen në këtë mënyrë me zgjedhje, por sepse vuajnë nga diçka, karakterizimet kritike shtrembërojnë perceptimin tonë më shumë sesa na ofrojnë asgjë.
Gjithashtu, vetëm për shkak se kuptojmë se një sjellje e dëmshme është për shkak të një çrregullimi nuk do të thotë që ne duhet ta pranojmë atë dhe ta justifikojmë atë.
E gjithë sa më sipër vlen edhe për të ashtuquajturat sjellje të mira ku i karakterizojmë njerëzit pozitivisht. As kjo nuk korrespondon me realitetin. Nëse ka arsye specifike që e bëjnë dikë të sillet keq, ka edhe arsye specifike që e bëjnë dikë të sillet mirë. Aq sa është e gabuar të gjykosh dikë që nuk mund të kontrollojë sjelljen e tij, po aq është e gabuar të gjykosh dikë sepse sjellja e tij është e dëshirueshme dhe e pranueshme. Gjithashtu, ne kurrë nuk do ta quanim dikë p.sh. i ndrojtur, nëse do ta dinim se ai po sillej në këtë mënyrë sepse ishte abuzuar kur ishte i ri – vetëvlerësimi i ulët është shpesh një shenjë e abuzimit psikologjik.
Njerëzit veprojnë bazuar në programimin e tyre të fituar dhe të lindur. Elementi i vetëm që mund të ndikojë në këtë mënyrë funksionimi është vetëdija. Njohuria e vetëdijshme si për programimin ashtu edhe për natyrën e Vetvetes mund ta transformojë vërtet një person. Por që kjo të ndodhë ka disa kushte që jo të gjithë i plotësojnë. Nëse do të ishte çështje zgjedhjeje, nuk do të kishte një person që nuk do të zgjidhte të ishte i qetë mendërisht, funksional, krijues dhe plot dashuri.
Shumica prej nesh kanë aftësinë për të përmirësuar veten duke punuar me vetëdije mbi vetëdijen. Por ka edhe njerëz që nuk janë në gjendje ta bëjnë këtë, pikërisht sepse çrregullimi nga i cili vuajnë nuk i lejon të ndiejnë çiltërsinë dhe përulësinë që kërkohet për t’i kërkuar dikujt ndihmë.
Shumë herë artikujt e Vetëndërgjegjësimit shkojnë kundër asaj që ne spontanisht ndjejmë dhe duam të lexojmë. Por ia vlen të bëjmë përpjekje për të thelluar mirëkuptimin tonë dhe për t’i parë gjërat në mënyrë objektive dhe gjakftohtë, në vend që t’i drejtohemi kënaqësisë së lehtë të gjykimit të të tjerëve me karakteristikat më të këqija. Artikujt për njerëzit toksikë tashmë janë ndër më komercialët, sepse na ofrojnë një ndjenjë shërimi dhe superioriteti, e cila, megjithatë, vjen nga fajësimi dhe dënimi i tjetrit. Shërimi i vërtetë fillon kur nuk e ndiejmë më nevojën për të fajësuar dhe dënuar diçka ose dikë, edhe nëse roli që ai luajti në jetën tonë ishte padyshim negativ.
Për sa kohë që ne ndjejmë nevojën për ta përshkruar keq personin tjetër, do të thotë se nuk jemi pajtuar ende me ndjenjat e pakëndshme dhe çfarëdo simptomash që po përjetojmë. Dhe derisa të pajtohemi me ta, nuk mund t’i kapërcejmë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
