Ekofeminizmi është një filozofi dhe praktikë feministe që lind nga afërsia midis grave dhe natyrës. Ajo rrjedh nga bindja se sistemi ynë “lindi, u ndërtua dhe bazohet në vartësinë e grave, në kolonizimin e popujve dhe natyrës “të huaj”. Kështu, ekofeminizmi e konsideron kapitalizmin dhe patriarkatin si dy anët e së njëjtës medalje. Të dyja shtypin gratë nga njëra anë dhe natyrën nga ana tjetër. Me fjalë të tjera, ekofeminizmi sugjeron që nënshtrimi i grave nga ana e burrave dhe shfrytëzimi i natyrës luajnë anën e tjetrit. Këto dinamika janë, në një kuptim, baza e kapitalizmit patriarkal.
Një botë e ndarë në dy
Mendimi patriarkal ndërton botën mbi një seri dualizmash ose çiftesh të kundërta që ndajnë realitetin. Secila prej dy të kundërtave, midis të cilave ekziston një marrëdhënie hierarkike dhe termi normativ mishëron universalitetin, merr emrin e dikotomisë. Modeli perëndimor, ose një pjesë e mirë e tij, u ndërtua mbi idenë e mbizotërimit të burrave mbi gratë. Ashtu sikundër ai i njeriut mbi natyrën. Kjo nënndarje, për më tepër, shfaqet para epokës moderne, dhe nis nga kjo fazë që të konsolidohet. Dikotomitë e konsoliduara kanë karakter hierarkik. Brenda çdo çifti të kundërtash, një prej pozicioneve perceptohet si hierarkisht superior ndaj tjetrit. Kultura e tejkalon natyrën, mendja është më e lartë se trupi dhe arsyeja mbizotëron emocionet.
Termi i konsideruar superior ngrihet në universal dhe bëhet një përfaqësim i së tërës. Ai më i ulëti, nga ana tjetër, bëhet thjesht mungesa e termit absolut për të qenë në fund e padukshme. Mendimi feminist paralajmëron se si dy elementet e këtyre çifteve shoqërohen me njëri-tjetrin. Të dyja gjinitë janë caktuar për secilën pjesë. Nga njëra anë është njeriu, të cilit i janë caktuar vlera të tilla si kultura, mendja dhe arsyeja. Nga ana tjetër, gruaja, e cila është e lidhur me natyrën dhe trupin. Ajo gjithashtu perceptohet si “e nënshtruar” ndaj emocioneve të saj (Amorós, 1991).
Lidhja teorike midis ekologjisë dhe feminizmit i ka rrënjët në vitet 1970. Në veçanti, në botimin e librit ‘Feminizëm ose vdekje’ të Françoise D’Eaubourne, ky term shfaqet për herë të parë. Në të njëjtat vite u zhvilluan disa demonstrata të grave në favor të mbrojtjes së jetës. Një nga më emblematiket ishte lëvizja Chipko, një grup grash që përqafuan pemët e pyjeve Garhawal në Himalajet Indiane. Një dekadë më vonë, në Argjentinë, një grup prej 14 grash, fëmijët e të cilave ishin zhdukur, u organizuan në grupin Nënat e Plaza de Mayo. Ishte një ritual i përjavshëm i rezistencës kundër rolit që patriarkati u kishte atribuuar grave.
Forma e parë e ekofeminizmit u shfaq në mes të shekullit të kaluar kur disa gra denoncuan efektet e teknikoshkencës në shëndetin e grave. Ato gjithashtu kritikuan ashpër militarizmin, bërthamëzimin dhe degradimin e mjedisit, të parë si shfaqje të një kulture seksiste. Një nga përfaqësuesit kryesorë të kësaj lëvizje ishte Petra Kelly. Më vonë, forma të tjera të ekofeminizmit u ngritën mbi diskriminimin gjinor në punë dhe shpërndarjen e pushtetit dhe pronës në dëm të grave dhe mjedisit të cilit i përkasim të gjithë. “Mposhtja e sistemit aktual patriarkal është një akt besnikërie ndaj brezave të ardhshëm dhe jetës, si dhe ndaj planetit tonë”. I. King, 1983.
Ekofeminizmi dhe ekofeminizmat
Ekofeminizmi shfaqet si një rrymë mendimi dhe si një lëvizje shoqërore që eksploron takimin dhe sinergjinë midis ekologjisë dhe feminizmit. Sipas Yayo Herrero, kjo filozofi ka për qëllim të analizojë marrëdhëniet midis njerëzve dhe me natyrën nga këndvështrime të ndryshme. Pikërisht për këtë arsye mund të flasim për “ekofeminizma”. Megjithëse të një natyre tjetër, të gjitha format e ekofeminizmit duket se kritikojnë modelin social, ekonomik dhe kulturor. Të gjitha propozojnë një realitet të ndryshëm. Ideja themelore e ekofeminizmave, në fakt, është të bëjnë të dukshme elemente, praktika dhe subjekte që janë etiketuar si inferiore nga mendimi udhëheqës.
Si përfundim, mund të flasim për dy rryma të ekofeminizmit: spiritualist dhe konstruktivist. E para njeh një lidhje thelbësore dhe natyrore mes gruas dhe natyrës. E dyta mbështetet në besimin se marrëdhënia e ngushtë midis gruas dhe natyrës është një ndërtim shoqëror. Prandaj, ekofeminizmi thekson nevojën për të zbatuar sa më shpejt të jetë e mundur ndryshimet kulturore. Kemi për detyrë të ndryshojmë kahun drejt të cilit po shkojmë, për ta orientuar drejt një bote sociale dhe eko-të qëndrueshme.
Përgatiti: Orjona TRESA | Botuar në Revistën “Psikologjia”, Nr. 165
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
